Đường sắt tốc độ cao Bắc - Nam liệu có sớm lạc hậu?

Theo phương án thống nhất giữa Bộ GTVT và Bộ KHĐT, tuyến đường sắt tốc độ cao Bắc - Nam sử dụng đường đôi khổ 1.435mm để vận tải hỗn hợp hành khách và hàng hóa có tốc độ thiết kế 250km/h, tốc độ khai thác 180-225km/h. Chiều dài toàn tuyến từ ga Ngọc Hồi (Hà Nội) đến ga Thủ Thiêm (TPHCM) là 1.508km được phân kỳ đầu tư theo từng giai đoạn. Trên tuyến có 50 ga hành khách với tổng mức đầu tư dự kiến 61,67 tỉ USD, tương đương 1.421.520 tỉ đồng.

Với các lo ngại về công nghệ, giời chuyên môn cho rằng, công nghệ của đường sắt không thay đổi như các công nghệ khác. Cụ thể Nhật Bản đã thí nghiệm tàu 500km/h cách đây khoảng 50 năm và đến nay họ vẫn đang áp dụng công nghệ đó. Cùng đó, tuyến đường sắt Cát Linh - Hà Đông đến nay cũng không lạc hậu. Theo TS Nguyễn Xuân Thủy - nguyên Giám đốc, Tổng Biên tập NXB Giao thông Vận tải, việc nghiên cứu tàu dưới tốc độ 250km/h vừa chở hàng hoá và chở khách là vô cùng hợp lý với cự ly Hà Nội - TPHCM, tương tự như tuyến Thượng Hải - Quảng Châu (Trung Quốc) và Sankt-Peterburg - Mátxcơva (Nga)…

Cũng theo TS Nguyễn Xuân Thủy, hiện nhiều nước phát triển trên thế giới như Mỹ, Nga vẫn chưa có tàu cao tốc trên 350km/h vì chi phí rất đắt đỏ và đòi hỏi kỹ thuật cao, đặc biệt là không chở hết công suất (chỉ chở được khoảng 30% khách), hàng hoá không được chở nên rất lãng phí,  khó cạnh tranh với hàng không nên không phù hợp với đời sống của người dân.

Trước đó trong giai đoạn nghiên cứu tiền khả thi, liên danh tư vấn TEDI-TRICC-TEDISOUTH (đơn vị được Bộ GTVT ủy quyền) đã đưa ra nhiều công nghệ cho dự án Đường sắt tốc độ cao Bắc - Nam để các chuyên gia và nhà quản lý cùng nghiên cứu, lựa chọn. Bên cạnh loại tàu cao tốc chạy trên ray (tốc độ 200 - 350km/h) còn có 2 công nghệ tàu cao tốc khác là tàu Maglev chạy trên đệm từ trường và tàu Hyperloop chạy trong ống.

Trong đó, tàu Maglev không có bánh mà chạy trên đệm từ trường có vận tốc 400 - 600km/h. Đây là vận tốc tương đương với vận tốc của máy bay. Tuy nhiên, nhược điểm của công nghệ tàu này là chi phí tốn kém và phát sinh sự cố về an toàn nên hiện ít được sử dụng. Theo thống kê, hiện chỉ có 3 quốc gia trên thế giới có tàu Maglev là Nhật Bản, Hàn Quốc và Trung Quốc.

Với tàu Hyperloop, đây là công nghệ tàu cho tốc độ tới 900 - 1.200km/h nhờ chạy trong ống thay vì trên đường ray hay đệm từ trường. Thế nhưng, cũng bởi tốc độ quá cao mà công nghệ tàu này vẫn đang được đặt ra nhiều nghi vấn về mức độ an toàn và tính hiệu quả. Do đó, hiện mới có 2 quốc gia áp dụng công nghệ tàu Hyperloop ở mức độ thử nghiệm là Mỹ và UAE.

Từ thực tế trên, tư vấn đề xuất công nghệ tàu cao tốc chạy trên đường ray vẫn được đánh giá là phù hợp nhất để áp dụng cho dự án đường sắt tốc độ cao Bắc - Nam của nước ta. Dù tốc độ tàu công nghệ này hiện nay chỉ đạt ngưỡng 200 - 350km/h (kém xa 2 công nghệ tàu Maglev và Hyperloop) nhưng bù lại đây là công nghệ đã trải qua lịch sử nghiên cứu hơn 50 năm, có mức độ an toàn và hiệu quả vận tải cao, phù hợp với điều kiện Việt Nam.

Đối với công nghệ tàu chạy trên đường ray, tư vấn đề xuất lựa chọn đoàn tàu động lực phân tán (EMU). Đây cũng chính là công nghệ đang được sử dụng cho tàu cao tốc Shinkanshen ở Nhật Bản suốt hàng chục năm qua và được giới chuyên môn dự báo sẽ còn tiếp tục được sử dụng, nâng cấp trong thời gian dài tới đây.

Theo đơn vị tư vấn, công nghệ EMU được đánh giá có nhiều ưu điểm hơn như hệ số an toàn, sức chở lớn, tiêu thụ ít điện năng... đang là xu hướng được nhiều nước phát triển lựa chọn. Điển hình là tàu Shinkansen tại Nhật Bản. Đây là công nghệ không sử dụng sức kéo - đẩy tập trung ở hai đầu đoàn tàu mà phân bổ đều trên các toa xe được gắn động cơ.

Để có thể áp dụng công nghệ tàu EMU, tuyến đường sắt sẽ phải có 2 làn ray thay vì 1 làn như đường sắt cũ. Chiều rộng mỗi làn ray là 1.435mm, rộng hơn 435mm so với đường ray cũ. Đây là yếu tố quan trọng để tăng vận tốc và độ an toàn của đoàn tàu khi di chuyển. Đơn vị tư vấn cho biết, hiện nay tốc độ tối đa mà công nghệ tàu EMU có thể đạt được là 350km/h. Đây là vận tốc lớn hơn rất nhiều so với tốc độ của tàu Bắc - Nam hiện nay chỉ khoảng 70 - 90km/h.