Lời ăn, lỗ phải chịu
Theo báo cáo của Ủy ban Kinh tế của Quốc hội, về kết quả giám sát việc thực hiện chính sách về đầu tư và khai thác công trình giao thông theo hình thức BOT. Hiện còn 8 trạm thu phí BOT gặp vướng mắc do bất cập về vị trí đặt trạm, không được sự đồng thuận của người dân địa phương. Tuy nhiên, Ủy ban Kinh tế Quốc hội đánh giá, đề xuất dùng ngân sách mua lại 8 trạm BOT của Bộ GTVT là không hợp lý, thiếu minh bạch và có thể dẫn đến các khiếu kiện.
Theo các chuyên gia về giao thông, chủ trương về đầu tư xây dựng hạ tầng giao thông BOT là đúng vì đây là thu hút nguồn vốn bên ngoài ngân sách Nhà nước. Đã là bên ngoài ngân sách thì các nhà đầu tư phải chịu trách nhiệm trước các khoản đầu tư của mình (lời ăn - lỗ chịu) theo quy tắc chung của thị trường, việc huy động xã hội hoá nhưng thực tế trên 85% vốn vay của ngân hàng và vay ngân hàng lại có bảo lãnh của Nhà nước. Do đó, việc dùng ngân sách Nhà nước mua lại các dự án BOT mà người dân đang phản ứng về việc đặt nhầm chỗ, thu phí cao... sau đó không thu phí nữa là việc làm chưa có tiền lệ. Nếu áp dụng cách này, có thể tạo ra tiền lệ cho các dự án khác.
Trong trường hợp bắt buộc phải dùng ngân sách mua lại thì cần thẩm định, tính toán kỹ. Không thể sử dụng giá do Bộ GTVT và nhà đầu tư đưa ra để chi ngân sách mua lại, vì giá này chưa hẳn đúng. Nhiều ý kiến cho rằng, dùng ngân sách mua lại cũng là một giải pháp có thể thực hiện. Tuy nhiên, phải tính toán lại giá thành đầu tư, không thể dùng tiền thuế của người dân mua lại dự án theo giá khai báo của nhà đầu tư. Khi tính lại giá, phần thiệt hại nhà đầu tư phải chịu vì đó là rủi ro trong đầu tư, còn thiệt hại cho ngân sách thì phải xử lý trách nhiệm các tổ chức, cá nhân liên quan.
Hậu quả của cách làm thiếu minh bạch
Với 8 trạm thu phí trong diện mà Bộ GTVT vừa đề xuất, phần lớn trạm thu phí đặt trên quốc lộ hiện hữu được cải tạo, nâng cấp và xây đường mới. Người dân không đồng thuận khi nhà đầu tư thu phí cả hai tuyến đường.
Trước kiến nghị của Bộ GTVT bố trí nguồn vốn ngân sách Nhà nước trong kế hoạch đầu tư công trung hạn giai đoạn 2021-2025 để thanh toán rồi sau đó sẽ xóa bỏ các trạm này, Ủy ban Kinh tế của Quốc hội cho rằng, việc đề nghị dùng ngân sách nhà nước để hỗ trợ hoặc mua lại dự án BOT là không hợp lý bởi chưa đủ cơ sở pháp lý và thực tiễn cho việc xem xét, quyết định mua lại.
Ủy ban Kinh tế Quốc hội chỉ rõ việc mua lại dự án gây áp lực cho ngân sách nhà nước trong điều kiện khó khăn hiện nay và đi ngược với chủ trương huy động nguồn vốn xã hội hóa cho đầu tư phát triển cơ sở hạ tầng.
Trao đổi với PV Báo Lao Động, GS-TS Đặng Đình Đào - nguyên Viện trưởng Viện Nghiên cứu Kinh tế và Phát triển (Đại học Kinh tế Quốc dân) - cho rằng, việc không đồng ý là đúng, khi lãi thì doanh nghiệp không ý kiến và còn có ý kiến đề xuất kéo dài thời gian thu phí. Nhưng khi khó khăn lại đổ lên vai Nhà nước là không sòng phẳng trong đầu tư, tạo tiền lệ nguy hiểm.
Nếu các trạm BOT làm đúng thì đã là minh bạch, khách quan; nếu không thực hiện thì có quyền thương thảo nhượng lại cho các doanh nghiệp khác chứ không thể cứ lỗ là đổ lên vai Nhà nước. “Vấn đề BOT hiện chỉ là hậu quả của cách làm thiếu minh bạch, không được kiểm soát chặt chẽ, gây thất thoát cho nhà nước, đẩy gánh nặng lên người dân. Các chủ đầu tư phải chịu trách nhiệm, chứ không thể bắt Nhà nước chịu trách nhiệm được” - GS-TS Đặng Đình Đào nhấn mạnh.
Theo thống kê, năm 2020 do ảnh hưởng của đại dịch COVID-19, trong 54 dự án BOT đã có 12 dự án đạt mức thu, 42 dự án có số thu thấp hơn kế hoạch. Về doanh thu các trạm, hiện chỉ có một số dự án tăng trưởng doanh thu tốt như BOT Pháp Vân - Cầu Giẽ năm 2020 tăng 20% so với năm 2019; cao tốc Hà Nội - Hải Phòng năm 2020 tăng 85% so với phương án tài chính.
Đa số dự án BOT có doanh thu không đạt so với dự kiến do lưu lượng xe thấp, nhà đầu tư không được tăng phí. Do đó, nhà đầu tư BOT gặp khó khăn trong việc trả nợ ngân hàng, tiềm ẩn nguy cơ nợ xấu. Ủy ban Kinh tế kiến nghị Ủy ban Thường vụ Quốc hội kiểm điểm trách nhiệm của các tổ chức, cá nhân để xảy ra khuyết điểm, vi phạm liên quan đến dự án BOT; yêu cầu các cơ quan xử lý dứt điểm những vướng mắc của trạm thu phí, đồng thời chỉ đạo các cấp chính quyền địa phương bảo đảm an ninh, trật tự và tài sản của nhà đầu tư.
8 trạm thu phí BOT đang gặp vướng mắc không thu phí trong thời gian dài gây khó khăn cho doanh nghiệp đầu tư gồm các trạm: Bỉm Sơn thuộc dự án quốc lộ 1A đoạn tránh phía tây TP.Thanh Hóa; Km77+922 quốc lộ 3 thuộc dự án Thái Nguyên - Chợ mới và nâng cấp mở rộng quốc lộ 3; Km1747 đường Hồ Chí Minh qua Đắk Lắk; La Sơn - Túy Loan; T2 thuộc dự án cải tạo, nâng cấp quốc lộ 91 (Cần Thơ); Ninh Xuân thuộc dự án cải tạo, nâng cấp quốc lộ 26; Cai Lậy thuộc dự án xây dựng tuyến tránh thị xã Cai Lậy; trạm thu phí quốc lộ 10 đoạn từ cầu La Uyên đến cầu Tân Đệ (Thái Bình).
