Để làm nhà báo hôm nay

NGUYỄN THỊ NGỌC HẢI |

Tất cả những thay đổi trong hệ sinh thái truyền thông đòi hỏi nhà báo không chỉ giỏi nghề mà còn thực hành và xây dựng một nền đạo đức nghề nghiệp mới.

Vì sao khó tìm tiến sĩ truyền thông?

Theo thống kê, (con số sẽ thay đổi nhanh chóng) mỗi năm, Việt Nam đào tạo khoảng 1.500 tiến sĩ và hiện nay số tiến sĩ trong nước có khoảng 24.000 và có ý kiến cho là khác thường ở việc số tiến sĩ trong lực lượng công chức nhiều. Trong khi đó, nơi làm việc của họ lẽ ra phải ở lĩnh vực nghiên cứu, giảng dạy, chuyên gia.

Chưa rõ thống kê cụ thể từng lĩnh vực các ngành, nhưng thực tế phổ biến là đi tìm tiến sĩ Truyền thông, nhất là Báo chí hiếm hơn các ngành Văn, Toán, Sử, Vật lý, Hóa, Sinh học... Nhu cầu bắt buộc phải có số lượng để mở ngành đào tạo trong các trường đại học, thực tế khó tìm được tiến sĩ Truyền thông, và Báo chí lại càng hiếm hơn. Trong các tòa báo, nhiều khi các phóng viên giỏi nhất lại thường không phải người có bằng cấp học vị cao. Mà những tiến sĩ dạy các trường có báo chí lại thường không làm báo.

Ngay theo học tiến sĩ ở Mỹ cũng cho con số 50% rơi rụng do không theo được thời gian hoặc... bị đuổi.

Nghề báo vốn được gọi là một nghề “ráp gianh” (Frontier) đòi hỏi kỹ năng và hiểu biết rộng - nay lại xuất hiện đào tạo cho truyền thông đa phương tiện - một thí dụ như ngành học mới “Media Literacy” - kiến thức truyền thông để đáp ứng “khả năng tiếp cận phân tích, đánh giá và sáng tạo ra thông điệp truyền thông dưới nhiều dạng thức khác nhau...”.

Vì vậy nội chỉ việc học của nhà báo đòi hỏi phải tìm cách thích hợp.

Trước đây, trong giới báo chí, cách học thường thấy có nhiều hình thức do các Hội nhà báo hoặc mối quan tâm từng tòa soạn.

Nhà báo phải thay đổi phương thức tác nghiệp bởi dịch COVID-19. Ảnh: AFP
Nhà báo phải thay đổi phương thức tác nghiệp bởi dịch COVID-19. Ảnh: AFP

Có khi một số ít nhà báo giỏi ngoại ngữ được theo các Work shop và khóa ngắn ngày trong ngoài nước. Nhiều nhà báo nước ngoài nổi tiếng thăm Việt Nam cũng hay được mời giảng training cho các nhà báo học truyền nghề cách tác nghiệp. Hình thức này gần đây ít dần đi.

Để bù đắp, các Hội nhà báo và từng tòa soạn đã mở nhiều lớp nghiệp vụ ngắn ngày. Và các lớp ngoại ngữ cho nhà báo giờ đây gần như vắng bóng vì có quá nhiều hình thức học tập mở ra trong xã hội, các nhà báo cần thì tự lo.

Whats is new (cái gì mới)? - câu hỏi triết học của nghề báo

Các nhà báo đứng trước nhiều thách thức trong xu thế phát triển hiện đại khi có rất nhiều phương tiện truyền thông mới và công chúng giờ đây dễ dàng sản xuất ra tin tức.

Định nghĩa báo chí cũng nhiều thay đổi. Ngày trước, báo chí phương Tây đề cao khách quan, chỉ đưa tin chứ không lẫn lộn thái độ hay bình luận lẫn trong tin tức. Nay thì có định nghĩa Nghề báo là “tồn tại để làm nên những câu chuyện lớn. Để đặt câu hỏi khó cho quyền lực. Chiến thắng không chỉ bằng tốc độ mà còn là ở sự thông thái”. Vì “Diễn giải nhiều hơn là con đường đưa thêm giá trị vào thế giới đã bão hòa tin tức” .

Làm báo bây giờ là “một cuộc thi ai giúp tôi hiểu rõ nhất ý nghĩa của việc đang diễn ra. (Hơn cả tin tức - Mitchell Stephens).

Để tìm ra sự thật và diễn giải cho công chúng - những người có thể tự sản xuất ra thông tin và tự ý diễn giải nó theo triệu cách hỗn loạn trắng đen trong thế giới này ngày càng khó - khi phải dựa trên sự thật, mà sự thật ngày càng khó tìm. Kỹ năng nghề báo đòi hỏi phải có sự xác thực, bằng chứng, nghiên cứu, quan sát, phỏng vấn, tìm kiếm nguồn tin, soi sáng góc nhìn đúng trong một thời đại bùng nổ hệ sinh thái truyền thông, nền báo chí công dân và các mạng xã hội.

Thế giới đang vượt qua các giới hạn cũ về văn hóa, pháp lý, đòi hỏi xây dựng nền đạo đức báo chí và tiếp cận các chuẩn mực của báo chí chuyên nghiệp.

Trong 2 năm nay, báo chí Việt Nam đã thực thi một chuẩn nghề nghiệp mới, thể hiện rõ trong “mục tiêu kép” của đất nước - chống dịch và phát triển kinh tế. Tin tức phong phú và nhanh chóng, sáng tạo, bám sát nhiệm vụ, bớt nhiều tiêu cực…

Năm 2010, tạp chí Time chọn Mark Elliot Zuckerberg - ông chủ Facebook là nhân vật của năm với ý nghĩa cống hiến tạo một thế giới kết nối thân thiện thì nay đã thất vọng trước thực tế nó tạo ra: Một thế giới xung đột bất đồng lan tràn tội ác. Chưa bao giờ con người dễ dàng buông những lời căm ghét như bây giờ và nói nhiều nghe ít. Con người trên mạng xã hội có xu hướng tập trung vào cách nhìn nhận để yêu ghét nhiều hơn là giải quyết vấn đề một cách đúng đắn (“Tôi không đồng ý với anh” nay thành “Tao ghét mày”).

Tờ Guardian cho rằng, hy vọng công nghệ và mạng xã hội tạo ra thế giới thân thiện ấy “Năm 2021 cho thấy tầm nhìn đó có vẻ ngây thơ một cách đau đớn”; “đám đông trực tuyến hú hét xung đột suốt ngày đêm. Một số có hành vi bạo lực trong thế giới thật” - là đấu trường cho những tâm trí giận dữ. Thể hiện hỗn loạn nhất qua hai sự kiện lớn: Cuộc bầu cử Tổng thống Mỹ và đại dịch COVID-19.

Các nhà báo còn đối đầu với tin giả - fakenews. Công nghệ cho phép tự do cắt ghép biến ảo. Năm 2020, riêng ở mạng xã hội tại Việt Nam có 800 tài khoản tung tin giả về dịch COVID-19.

Trong 2 năm nay, báo chí Việt Nam đã thực thi một chuẩn nghề nghiệp mới, thể hiện rõ trong “mục tiêu kép” của đất nước – chống dịch và phát triển kinh tế. Tin tức phong phú và nhanh chóng, sáng tạo, bám sát nhiệm vụ, bớt nhiều tiêu cực. Thế giới nhận xét, ở Việt Nam “Niềm tin được dẫn dắt bởi truyền thông”. Bây giờ còn đang chống chèo cam go, nhưng chắc chắn sau này - khi bình yên, báo chí sẽ có cuộc nhìn lại thấu đáo hơn về bước đường trưởng thành của nền Báo chí Cách mạng và sự đổi mới của nghề nghiệp.

Câu chuyện hành nghề của các nhà báo Ấn Độ trong đại dịch còn cho thấy những thách đố khó khăn khác chưa bao giờ gặp phải. Hãng CNN kể câu chuyện 30 nhà báo Ấn Độ đi điều tra tìm thấy 2.000 xác chết trôi hoặc chôn dọc 1100km sông Hằng. Họ không chỉ tìm ra tin, đưa tin mà phải đấu tranh cho sự minh bạch và trách nhiệm giải trình cách xử lý đại dịch...

Có ý kiến còn cho rằng, ngay cái “cẩm nang” lấy tin tức “5W+1H” (what - who - when - where - why - how) bây giờ cũng biến đổi vì không đủ nữa.

Why và how sẽ trở nên quan trọn

Công thức bây giờ là 5 chữ I: Informed (nhiều phía) - Interesting (Cuốn hút) - Intelligence (Thông minh gợi mở) - Interpretation (diễn giải ) - Insightful (Nhìn sâu thấu).

Tất cả những thay đổi trong hệ sinh thái truyền thông đòi hỏi nhà báo không chỉ giỏi nghề mà còn thực hành và xây dựng một nền đạo đức nghề nghiệp mới.

Tìm cách để trả lời được câu hỏi triết học của nghề báo không chỉ dừng lại ở “Cái gì mới” mà còn là “Cái gì đúng, thực chất nó là cái gì, nên nghĩ ra sao” để có thể tạo ra thái độ sống đúng đắn tốt đẹp của con người xây dựng xã hội và đất nước - mục đích của một nghề hoàn toàn là vấn đề giá trị.

NGUYỄN THỊ NGỌC HẢI
TIN LIÊN QUAN

Đề xuất hỗ trợ nhà báo, phóng viên, cộng tác viên tham gia chống dịch

LƯƠNG HẠNH |

Bảo hiểm xã hội (BHXH) Việt Nam vừa có công văn đề xuất chế độ bồi dưỡng đối với phóng viên, nhà báo, cộng tác viên, tình nguyện viên tham gia chống dịch trong thời gian có dịch COVID-19.

Niềm tin của bạn đọc - trách nhiệm của nhà báo

Quỳnh Chi |

Chỉ tính từ ngày 1.1 - 23.4.2021, Báo Lao Động nhận gần 1.000 email, hơn 700 cuộc gọi vào đường dây nóng và gần 250 đơn thư bản cứng. Chúng tôi vẫn nói vui với nhau khi có người hỏi công việc ở báo là gì? “Chúng em chuyên xé phong bì ạ”. Mỗi ngày, những cánh thư mở ra, mỗi email được kết nối, mỗi cuộc điện thoại được chia sẻ... là niềm tin bạn đọc gửi trao. Để xứng đáng với niềm tin ấy, chúng tôi không ngừng phấn đấu, cố gắng mỗi ngày...

Nhiều phóng viên không ngại nguy hiểm đưa tin về bão lũ, dịch COVID-19

HƯNG THƠ |

Trong giai đoạn giãn cách xã hội, bão lụt kéo dài mấy tháng qua, nhiều hội viên, phóng viên thuộc Hội nhà báo các tỉnh Bắc miền Trung đã tích cực đưa tin, phản ánh kịp thời, hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ chính trị được giao.

Những cách bài trí không gian sống đón Tết thú vị của sao Việt

DI PY, ẢNH: Nghệ sĩ cung cấp. |

Nhiều sao Việt như Ngọc Diễm, Đàm Thu Trang, Đàm Vĩnh Hưng bài trí tổ ấm đón Tết theo nhiều phong cách khác nhau.

Dự báo thời tiết 16.1: Miền Bắc rét đậm mưa vài nơi, nhiệt độ giảm sâu hơn

AN AN |

Dự báo thời tiết hôm nay 16.1.2023, Bắc Bộ trời rét đậm, vùng núi rét hại. Nhiệt độ thấp nhất ở Bắc Bộ phổ biến từ 9 - 12 độ C, khu vực vùng núi Bắc Bộ phổ biến 6 - 9 độ C, vùng núi cao có nơi dưới 3 độ C.

Chứng khoán: Thiếu sự đồng thuận của dòng tiền để bứt phá

Gia Miêu |

Với nhiều thông tin hỗ trợ thị trường chứng khoán, nhà đầu tư kỳ vọng chỉ số VN-Index có thể sẽ sớm vượt mức kháng cự 1.067 điểm và hướng về gần mức 1.100 điểm trong tuần giao dịch cuối cùng trước khi nghỉ Tết.

Thực phẩm online ngày Tết tiềm ẩn nhiều rủi ro

Ngọc Chi - Đức Trung |

Cận Tết, việc mua sắm thực phẩm online tiềm ẩn rất nhiều rủi ro. Để có một cái Tết trọn vẹn và bảo vệ sức khỏe cho bản thân và gia đình, hãy là người tiêu dùng thông minh.

So sánh đội hình tuyển Việt Nam vs Thái Lan chung kết AFF Cup 2022

Bảo Bình - Dương Anh |

So sánh đội hình tuyển Việt Nam vs Thái Lan AFF Cup 2022. Với lợi thế sân nhà, có 44,51% lượt bình chọn trên sofascore tin rằng Thái Lan giành chiến thắng, 28,38% dự đoán kết quả hoà và 27,11% nhận định đoàn quân của HLV Park Hang-seo sẽ nâng cao chức vô địch.

Đề xuất hỗ trợ nhà báo, phóng viên, cộng tác viên tham gia chống dịch

LƯƠNG HẠNH |

Bảo hiểm xã hội (BHXH) Việt Nam vừa có công văn đề xuất chế độ bồi dưỡng đối với phóng viên, nhà báo, cộng tác viên, tình nguyện viên tham gia chống dịch trong thời gian có dịch COVID-19.

Niềm tin của bạn đọc - trách nhiệm của nhà báo

Quỳnh Chi |

Chỉ tính từ ngày 1.1 - 23.4.2021, Báo Lao Động nhận gần 1.000 email, hơn 700 cuộc gọi vào đường dây nóng và gần 250 đơn thư bản cứng. Chúng tôi vẫn nói vui với nhau khi có người hỏi công việc ở báo là gì? “Chúng em chuyên xé phong bì ạ”. Mỗi ngày, những cánh thư mở ra, mỗi email được kết nối, mỗi cuộc điện thoại được chia sẻ... là niềm tin bạn đọc gửi trao. Để xứng đáng với niềm tin ấy, chúng tôi không ngừng phấn đấu, cố gắng mỗi ngày...

Nhiều phóng viên không ngại nguy hiểm đưa tin về bão lũ, dịch COVID-19

HƯNG THƠ |

Trong giai đoạn giãn cách xã hội, bão lụt kéo dài mấy tháng qua, nhiều hội viên, phóng viên thuộc Hội nhà báo các tỉnh Bắc miền Trung đã tích cực đưa tin, phản ánh kịp thời, hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ chính trị được giao.