Xã nghèo “đứt” bữa
Cái nghèo từ miếng ăn, cái mặc kéo theo nhiều cái nghèo khác vây bủa khiến sự khốn khó của dân bản Châu Hoàn càng thêm khốn khó. Ông Lữ Văn Đức, chủ tịch UBND xã Châu Hoàn nhớ lại, từ năm 2010 trở về trước, tỉ lệ đói nghèo của xã luôn ở mức trên 77% kể cả hộ cận nghèo.
Ông nêu một vài dẫn chứng để khắc họa thêm cái nghèo của vùng sơn cùng, thủy tận này: “Châu Hoàn ở cách xa trung tâm huyện 50km đường rừng, là một trong 11 xã vùng sâu, vùng xa nhất và nghèo nhất huyện.
Cuối năm 2015 đến nay mới có điện tại 4/9 bản. Xã có 2.500 khẩu nhưng chỉ có 62 hécta lúa nước, năng suất cách đây tám năm chỉ đạt 3,3 tấn/hécta. Dân “đứt” từng bữa ăn hai mùa giáp hạt mỗi năm, nên năm nào tỉnh cũng chở gạo lên hỗ trợ. Năm 2012 do mùa mất trong cảnh bão lũ càn quét nên số gạo hỗ trợ của tỉnh lên đến 30 tấn”.
Trên đường từ bản Ná Ba đến bản Nật Dưới là hai bản có nhiều hộ đặc biệt nghèo, ông Đức chỉ tay xuống lưa thưa ruộng lúa nước rồi ngước nhìn lên phía cánh rừng, nói tiếp: “Bà con dân bản chỉ biết nhìn vào ba nguồn thu nhập chính từ nghề trồng lúa nước, nghề chăn nuôi và nghề rừng. Trước đây, cả ba nghề này không thể đưa dân bản thoát khỏi vị trí xã “chót bảng” của huyện vì năng suất và hiệu quả không cao”.
Lí do, 62 hécta lúa nước chỉ đạt 3,3 tấn/hécta là do dân bản quen dùng giống lúa địa phương. Hình thức canh tác lạc hậu ở mức dùng trâu dậm cho nục ruộng mới cấy mạ. Từ khi cấy mạ đến mùa thu hoạch không hề bón phân cho lúa.
Chăn nuôi thì quen kiểu thả rông trâu bò trong rừng, lâu lâu mới đi tìm thay vì chăm sóc thường xuyên. Nghề rừng thì mới có ¼ số hộ trong tổng số 544 hộ được giao rừng để khoanh nuôi, bảo vệ. Còn lại, dân bản dựa vào tận thu quả bo bo, búp măng, cây giang, cây nứa ra chợ bán để sinh sống là chính.
Năm 2010, xã chưa có điện nên dân chưa có tivi, cán bộ ủy ban xã chưa biết dùng máy tính. Học sinh THCS phải đi bộ từ 5-7km để đến trường bởi cha mẹ không đủ tiền mua xe đạp cho con. Nhà bếp của trường THCS Châu Hoàn ở trung tâm xã do dân bản góp tranh tre nứa mét dựng tạm cho các thầy cô.
Và UBND tỉnh đã quyết định chỉ đạo Công an Nghệ An trực tiếp giúp đỡ, vực dậy xã nghèo này.
Mua bò hỗ trợ dân bản
Dọc con đường rải nhựa đủ để hai xe ôtô tránh nhau, chúng tôi đứng nhìn cảnh học sinh trường Tiểu học Châu Hoàn nô đùa trước lúc vào lớp học. Tại trường THCS Châu Hoàn, căn nhà bếp tre nứa của các thầy cô đã được thay thế bằng hai gian nhà xây vững chãi.
Trung tá Trần Văn Đoan - Phó Công an huyện Quỳ Châu - cho hay: “Năm 2010, sau khi công an tỉnh thực hiện chương trình hỗ trợ bò cho dân bản xong thì thuê thợ xây luôn hai gian nhà bếp này cho giáo viên. Thế là dân bản cũng vui và giáo viên cũng mừng”.
Theo trung tá Đoan, chúng tôi tìm về thiếu tướng Võ Trọng Thanh (nguyên Giám đốc Công an Nghệ An) - người đã quyết định mua bò hỗ trợ dân bản Châu Hoàn là phương cách thiết thực nhất để giúp xã này từng bước thoát nghèo.
Chúng tôi nóng lòng muốn biết câu chuyện cán bộ, chiến sĩ Công an Nghệ An góp tiền như thế nào để mua bò giúp dân thì thiếu tướng Võ Trọng Thanh hé lộ chi tiết bất ngờ: “Thay vì cán bộ, chiến sĩ góp tiền lương, Ban giám đốc Công an tỉnh quyết định dùng số tiền một số cá nhân mãi lộ cảnh sát giao thông đã được Phòng cảnh sát giao thông Công an Nghệ An lập biên bản và giữ lại để mua bò giúp dân”.
Theo thiếu tướng Thanh, năm 2010 tỉnh Nghệ An có chủ trương giao cho một sở, ban, ngành đỡ giúp một xã nghèo thoát nghèo. Lúc đó, chủ tịch UBND tỉnh là ông Phan Đình Trạc (nguyên Giám đốc Công an Nghệ An) trực tiếp yêu cầu Công an Nghệ An tìm cách giúp đỡ hiệu quả nhất để xã Châu Hoàn thực sự từng bước thoát nghèo.
Sau khi nhận nhiệm vụ này, thiếu tướng Thanh nghĩ, diện tích lúa nước ở xã Châu Hoàn quá ít, sản xuất mang tính chất quảng canh. Cả xã không có một tấc đất trồng cây ăn quả. Dân bản sống bằng tự cung, tự cấp là chính. Vậy sẽ giúp gì cho dân bản để họ phát triển chứ không phải làm theo phong trào được chăng hay chớ.
Thiếu tướng Thanh giao chương trình này cho Đoàn thanh niên công an tỉnh thực hiện. Lúc đó thượng úy Đinh Anh Dũng - Trưởng ban Công tác thanh niên Công an Nghệ An - kết hợp với trung úy Hoàng Nghĩa Tú - Bí thư Chi đoàn Công an huyện Quỳ Châu - vào Châu Hoàn thị sát nhằm tìm cho được câu trả lời đối với Ban giám đốc công an tỉnh “dân bản Châu Hoàn đang cần gì nhất trước mắt và lâu dài để thoát nghèo bền vững”.
Sau suốt hai tuần cùng ăn cùng ở với người dân chín bản, thượng úy Dũng nêu một số nhận xét: Người dân cần có con bò giống để sinh sản, phát triển thành đàn bò kinh tế. Nếu có chương trình hỗ trợ bò giống đáp ứng được nguyện vọng này của người dân thì họ phấn khởi và hăng hái thực hiện chương trình.
Sở dĩ người dân thiết tha với việc hỗ trợ bò giống là do trước đây một số đoàn tài trợ mang bò laisind đến tặng. Được ít ngày thì bò ốm, chết do không phù hợp với khí hậu vùng sâu, vùng xa ở Châu Hoàn.
Nhận xét này của thượng úy Dũng trở thành nội dung chính của chương trình hỗ trợ bò giống cho xã Châu Hoàn. Nhưng để có bò giống thích nghi với khí hậu tại xã Châu Hoàn, Ban công tác thanh niên Công an Nghệ An tìm người chăn nuôi bò giỏi ở huyện Quỳ Châu đi tìm bò giống. Kết quả, chương trình giao ba đợt gồm 98 con bò giống cho 98 hộ gia đình nghèo nhất xã.
Thượng úy Dũng kể: “Mỗi đợt giao bò cho bà con, công an tỉnh đều yêu cầu bà con ký cam kết một số nội dung nghiêm ngặt như: Không được bán bò. Nếu bán sẽ bị thu hồi. Nếu bò ốm phải giết thịt hoặc bán thì phải được UBND xã đồng ý. Khi sinh sản lứa thứ hai thì bò mẹ được giao cho hộ nghèo khác chăn nuôi để mở rộng mô hình…”.
Dẫn chúng tôi đến nhà ông Lý Văn Đức ở bản Na Cống, ông Đức - Chủ tịch xã - giới thiệu, trước năm 2010 gia đình ông Lý Văn Đức thuộc diện 98 hộ nghèo nhất xã. Sau tám năm nhận một con bò giống đến nay ông đã bán bốn con, hiện còn ba con.
Nhờ có tiền bán bò, ông Đức sửa nhà, mua xe máy, mua xe đạp cho con đi học. Gia đình bà Niên đã bán hai con, hiện còn sáu con. Số tiền bán hai con bò giúp bà Niên sửa lại ngôi nhà sàn bề thế hơn và trang trải cho các con ăn học. Con trai đầu của bà vừa tốt nghiệp Học viện An ninh, hiện công tác tại Công an Quỳ Châu.
Đây là hai dẫn chứng để chủ tịch xã Châu Hoàn đưa ra con số từ 98 con bò được hỗ trợ nay đã sinh sản thành đàn bò với 206 con (chưa kể số bò đã bán). Thực tế này cùng với một số dự án khác đã giúp Châu Hoàn giảm tỉ lệ nghèo từ trên 60% trước năm 2010 nay còn 49%.
Vẫn 62 hécta lúa nước nhưng do sử dụng giống lúa lai, đồng ruộng có máy cày, có phân bón nên năng suất đã đạt 5,3 tấn/ha. Mức độ hỗ trợ gạo cứu đói mùa giáp hạn hàng năm cũng giảm xuống 19 tấn/năm (2017).
Đa số học sinh THCS đã đến trường xa bằng xe đạp. Từ một địa phương không có sinh viên thi đậu các trường đại học, cao đẳng ngoài cử tuyển nay có 12 sinh viên đại học, 10 sinh viên các trường trung cấp. Nói đến đây, chủ tịch xã Châu Hoàn ví von: “Xã nghèo chúng tôi đang thực sự thay đổi để thoát nghèo.
Chúng tôi hình dung sự thay đổi đó giống như những nét ký họa từ thực tế sinh động của bản làng. Hiện Châu Hoàn đã ra khỏi vị trí “chót bảng”. Tuy vậy, Châu Hoàn vẫn là xã nghèo, đang đứng ở vị trí thứ 6 của huyện”.
