Theo GS Trần Lâm Biền - nhà nghiên cứu văn hóa dân gian - phong tục thờ cúng Táo quân của dân tộc ta là một tín ngưỡng văn hóa dân gian có nguồn gốc từ ba vị thần Thổ Công, Thổ Địa, Thổ Kỳ của Lão giáo Trung Quốc, nhưng được Việt hóa thành huyền tích "2 ông 1 bà" - vị thần Đất, vị thần Nhà, vị thần Bếp núc.
Ông Công là vị thần cai quản đất đai trong nhà còn ông Táo là 3 vị đầu rau trông coi việc bếp núc trong gia đình.
Đây cũng là dịp để tỏ lòng biết ơn với vị thần đã cho lửa, mang lại no ấm cho gia đình trong suốt một năm. Đồng thời cũng là lúc để mọi người trong gia đình cùng đoàn tụ bên mâm cơm cuối năm.
Cũng theo vị chuyên gia văn hóa này, lễ vật chỉ là một phần, quan trọng là sự thành tâm kính cẩn khi hành lễ. Có gia đình hiện nay đốt nhiều vàng mã, có cả điện thoại Iphone giấy, xe ôtô giấy. Việc làm này không chỉ tốn kém tiền của, mà còn ảnh hưởng rất lớn đến môi trường sống.
Nên cúng ông Công ông Táo vào ngày nào?
Theo các chuyên gia tâm linh, có thể cúng trước hoặc cúng ông Công ông Táo đúng ngày 23 tháng Chạp. Tháng Chạp năm Đinh Dậu có 3 ngày tốt để cúng Táo quân.
Ngày tốt nhất để làm lễ cúng ông Công ông Táo là ngày 22 tháng chạp. Bởi đó là lúc vừa vào tiết Lập Xuân, khí trời tươi mới, rất phù hợp để tiễn ông Táo về trời. Nên làm lễ cúng trong hai khung giờ là giờ Ngọ (11 – 13h) và giờ Mùi (13-15h). Tuy nhiên, riêng ngày này tuổi Tý không nên làm lễ cúng tạ, bởi đó là ngày kị tuổi với con giáp này.
Ngày cúng ông Công ông Táo tốt thứ hai là ngày 20 tháng Chạp (ngày Mậu Thìn). Trong ngày này gia chủ nên làm lễ cúng tiễn Táo quân về chầu trời vào khung giờ Tị (9 – 11h) hoặc giờ Mùi (13 – 15h). Hôm đó là ngày kị tuổi với người sinh năm Tuất nên con giáp này nên tránh làm lễ cúng vào ngày 20 tháng Chạp.
Ngày 23 tháng Chạp là ngày lễ cúng Táo quân cổ truyền. Với ngày này, tất cả các tuổi đều có thể yên tâm làm lễ cúng ông Công ông Táo về trời mà không phải lo lắng chuyện kị tuổi.
Theo quan niệm dân gian, giờ cúng tiến Táo quân về trời đẹp nhất là giờ Ngọ (11 – 13h), tức giờ Long Mã hay còn gọi là giờ Ngọ hóa Rồng, là thời điểm mà chư Phật thần linh thụ lộc, gia chủ nhờ thế mà cũng được các vị thần linh ưu ái hơn.
Xin giới thiệu văn khấn, bài cúng ông Công ông Táo (Theo Văn khấn cổ truyền Việt Nam - NXB Văn hóa Thông tin)
Nam mô a di đà Phật!
Nam mô a di đà Phật!
Nam mô a di đà Phật!
Con lạy chín phương Trời, mười phương Chư Phật, Chư Phật mười phương
Con kính lạy Ngài đông trù Tư mệnh Táo phủ Thần quân.
Tín chủ (chúng) con là: ……………
Ngụ tại:…………
Hôm nay, ngày 23 tháng Chạp tín chủ chúng con thành tâm sắp sửa hương hoa phẩm luật, xiêm hài áo mũ, kính dâng tôn thần. Thắp nén tâm hương tín chủ con thành tâm kính bái.
Chúng con kính mời ngài Đông trù Tư mệnh Táo phủ Thần quân hiển linh trước án hưởng thụ lễ vật.
Cúi xin Tôn thần gia ân xá tội cho mọi lỗi lầm trong năm qua gia chủ chúng con sai phạm.
Xin Tôn thần ban phước lộc, phù hộ toàn gia chúng con, trai gái, già trẻ sức khỏe dồi dào, an khang thịnh vượng, vạn sự tốt lành.
Chúng con lễ bạc tâm thành, kính lễ cầu xin, mong Tôn thần phù hộ độ trì.
Nam mô A di đà Phật!
Nam mô A di đà Phật!
Nam mô A di đà Phật!
