Theo nhà nghiên cứu Nguyễn Xuân Cường, trong mỗi gia đình thường có ban thờ tổ tiên đặt ở nơi trang trọng nhất trong nhà.
Chính giữa ban thờ là bát hương tượng trưng cho vũ trụ, trên bát hương có cây trụ để cắm hương vòng; ở hai góc ngoài của ban thờ bao giờ cũng có hai cây đèn (hoặc nến) tượng trưng cho Mặt Trời ở bên trái và Mặt Trăng ở bên phải. Mỗi khi cúng lễ, gia chủ sẽ thắp đèn.
Việc lau dọn, bày trí bàn thờ gia tiên, theo quan niệm của người Việt, chính là cách để con cháu thể hiện sự hiếu kính đối với ông bà, tổ tiên.
Dưới đây là một số lưu ý của nhà nghiên cứu Nguyễn Xuân Cường về cách bày trí ban thờ:
Không nên dịch chuyển bát hương sai vị trí
Cuối năm, các gia đình đều lau dọn ban thờ cho sạch sẽ để tiến hành bày trí đón Tết. Theo nhà tâm linh, không nên tùy tiện di chuyển bát hương. Nếu bát hương bị di chuyển sang hướng xấu, thậm chí có thể gây ra xui xẻo cho gia chủ.
Cần lưu ý, sau khi rút chân hương ra, không nên cầm bát hương đổ hết tro ra ngoài, bởi theo quan niệm của người xưa, cách làm này rất dễ gây tán tài, tán lộc. Nên dùng chiếc thìa nhỏ xúc từng thìa tro đổ ra ngoài.
Trước khi mang những đồ thờ xuống lau rửa bằng nước ấm, hoặc rượu gừng, gia chủ hãy nhớ thật kỹ vị trí để sau đó sắp xếp lại cho đúng.
Nên bày mâm ngũ quả theo Ngũ hành
Từ xưa mâm ngũ quả là thứ không thể thiếu trên bàn thờ trong mỗi gia đình dịp tết. Vào khoảng 28, 29 tháng Chạp, sau khi lau dọn ban thờ gia tiên, các gia đình bắt đầu bày biện mâm ngũ quả, trang trí đẹp mắt để đặt lên ban thờ. Cách bày mâm ngũ quả truyền thống sẽ là nải chuối xanh được đặt dưới cùng, ở giữa là quả bưởi, rồi điểm xuyến những quả quất, quýt xung quanh.
Ngày nay nhiều gia đình chọn cách bày mâm ngũ quả theo phong thủy với quan niệm đón thêm tài lộc trong năm mới.
Trong mâm ngũ quả thường có 5 loại quả mang ý nghĩa cầu mong sự may mắn, bình an sẽ đến với gia đình trong năm mới, tượng trưng cho năm yếu tố ngũ hành là: Mộc, Hỏa, Thổ, Kim và Thủy được cho là cấu thành nên vũ trụ.
Màu đỏ tượng trưng cho hành Hỏa, thường là các loại quả: Hồng, táo tây, thanh long…
Màu trắng tượng trưng cho hành Kim, người Việt hay chọn roi, mận hoặc lê,…
Những loại quả như chuối xanh, đu đủ xanh, mãng cầu, quả na, sung, dừa, dưa hấu... tượng trưng cho hành Mộc.
Với hành Thổ có thể chọn những loại quả có màu nâu, nâu đất hay vàng như xoài chín, bưởi, phật thủ chín, quýt vàng, cam vàng...
Màu đen tượng trưng cho hành Thủy, có thể chọn những loại quả như nho đen hoặc các quả có màu tối, sậm.
Không nên bày hoa giả, trái cây giả lên bàn thờ
Nhiều gia đình thường có thói quen bày hoa giả trên bàn thờ vì vừa tiết kiệm chi phí, không phải mất công thay nước.
Tuy nhiên, chuyên gia Nguyễn Xuân Cường cho rằng không nên bày hoa nhựa, hay đèn điện nhấp nháy trên ban thờ. Mặc dù có đắt hơn hoa giả đôi chút, nhưng hoa thật, quả thật thể hiện được sự chân thành, sự thành kính của con cháu.
Nên dùng hoa tươi để bày trên bàn thờ và chọn các loại có tên đẹp, hương thơm dễ chịu. Những loại hoa tươi nên dùng là hoa lay-ơn, hoa huệ, hoa cúc vàng, mai, đào vừa đẹp, tươi lâu, mang lại không khí Tết.
Cũng theo nhà nghiên cứu tâm linh Nguyễn Xuân Cường, ban thờ là nơi tâm linh, thanh tịnh nên những cành vàng lá ngọc không nên đặt lên, bày biện trên ban thờ.
