Nguy cơ thiếu hụt nhân sự
Theo Tổng Giám đốc Công ty TNHH MTV Đường sắt Hà Nội (Hanoi Metro) - ông Vũ Hồng Trường, để tuyến đường sắt Cát Linh - Hà Đông đi vào vận hành, trước đó đơn vị đã mất nhiều năm để đào tạo hàng trăm nhân sự quản lý, khai thác chạy tàu.
Cụ thể, từ năm 2013, có 37 học viên được đưa đi đào tạo chức danh lái tàu tại Bắc Kinh (Trung Quốc). Các chức danh khác, trường đào tạo phối hợp với chuyên gia Trung Quốc đào tạo tại Việt Nam và trên thực địa.
Tuy nhiên do một số vướng mắc tuyến chưa triển khai như dự kiến nên một số lái tàu sau khi được đào tạo đã bỏ nghề. Do đó, năm nào dự án Cát Linh - Hà Đông cũng phải tuyển mới để đào tạo bổ sung. Trong tháng 7.2021, Hanoi Metro đã phải tuyển thêm 82 nhân viên cho tuyến Nhổn - Ga Hà Nội và dự phòng cho tuyến Cát Linh - Hà Đông.
Trao đổi với Báo Lao Động, Hiệu trưởng Trường Cao đẳng Đường sắt Phạm Văn Chánh cho rằng, chỉ riêng lớp lái tàu đầu tiên của tuyến Cát Linh - Hà Đông mới được đào tạo tại Trung Quốc, khi đó dự án là hoàn toàn mới và chúng ta chưa có điều kiện để cập nhật. Từ những lứa tiếp theo Trường Cao đẳng Đường sắt đã đào tạo, cụ thể tuyến Bến Thành - Suối Tiên đang đào tạo 58 học viên và Nhổn ga Hà Nội đang đào tạo 52 học viên và nhiều chức danh khác cũng đang được nhà trường đào tạo.
Cũng theo ông Phạm Văn Chánh, hiện nhu cầu học chưa cao và nhà trường đang đào tạo theo nhu cầu của mỗi tuyến, chỉ dư 5%-10% dự phòng. Trên thực tế nhu cầu cũng chưa cần nhiều vì mới chỉ có tuyến Cát Linh - Hà Đông đưa vào khai thác thương mại.
Hiện giáo trình đào tạo được dựa trên công nghệ và của các nhà đầu tư, nên hai khoá đang đào tạo chất lượng tốt và các chuyên ngành khách như an toàn, giám sát an toàn, điều hành chạy tàu, vé… đang được đào tạo theo giáo trình được chuyển giao của nước ngoài nên chất lượng đáp ứng yêu cầu. Tuy nhiên, việc đào tạo lái tàu đường sắt đô thị hiện nay chưa có chuẩn chung mà đang đào tạo theo dự án, mỗi dự án một kiểu.
Việc đào tạo nhân sự theo dự án hiện nay là để chuyển giao công nghệ, phục vụ trực tiếp tuyến đó; không cấp bằng, chứng chỉ chung. Do đó, chức danh tuyến này sang tuyến khác làm việc sẽ phải đào tạo, sát hạch lại, đủ điều kiện mới được cấp phép làm việc. Như vậy sẽ tốn kém chi phí của người lao động và của cả đơn vị khai thác tuyến. Cùng đó, chi phí đào tạo đối với mỗi dự án đường sắt đô thị hiện nay rất lớn. Có tuyến bóc tách kinh phí đào tạo riêng, có tuyến kinh phí “ẩn” trong các gói thầu, nhưng thường khoảng vài triệu USD.
Như tuyến Cát Linh - Hà Đông dành riêng 5 triệu USD cho đào tạo chung cả dự án. Trong khi đó với tuyến Nhổn - Ga Hà Nội, lái tàu, nhân viên toa xe sẽ đào tạo theo gói thầu cung cấp đầu máy - toa xe, nhân lực thông tin tín hiệu sẽ đào tạo theo gói thầu cung cấp thông tin tín hiệu... Theo ông Vũ Hồng Trường, về lâu dài nên “nội địa hóa” các lĩnh vực đường sắt đô thị, bao gồm cả đào tạo.
Phải xây dựng chiến lược dài hơi
Trước vấn đề này, Bộ GTVT đã giao cho Trường Cao đẳng Đường sắt xây dựng đề án chuẩn bị nguồn nhân lực cho vận hành, khai thác đường sắt đô thị cách đây vài năm. Theo Thứ trưởng Bộ GTVT - ông Nguyễn Xuân Sang - ngành GTVT cần đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo, đáp ứng yêu cầu thị trường việc làm và hội nhập quốc tế. Trong đó, những giải pháp cần được triển khai hiệu quả và thiết thực, đặc biệt là giải pháp nâng cao chất lượng, đổi mới tư duy đội ngũ cán bộ quản lý và giảng viên; đổi mới công tác quản trị nhà trường; tập trung đào tạo nhân lực trình độ cao, đáp ứng nhu cầu xã hội; chú trọng mục tiêu phát triển phẩm chất, năng lực tự học; khuyến khích sự chủ động, sáng tạo của học viên, sinh viên.
Song song với đó, Bộ GTVT đã vận động, đàm phán nguồn tài trợ từ Nhật Bản. Sau thời gian dài chuẩn bị, thực hiện các thủ tục, tháng 10.2021, Cơ quan Hợp tác quốc tế Nhật Bản (JICA) và Bộ GTVT đã ký biên bản thảo luận (R/D) Dự án Hợp tác kỹ thuật tăng cường năng lực đào tạo đường sắt đô thị cho trường Cao đẳng Đường sắt.
Mục tiêu của dự án là tăng cường năng lực đào tạo nhân lực và vận hành đường sắt đô thị Việt Nam. Dự án có tổng mức vốn 3,5 triệu USD, dự kiến được thực hiện trong 4 năm (từ tháng 1.2022 - 1.2026).
Theo đó, Dự án được JICA tài trợ với kế hoạch xây dựng các giáo trình và các chương trình đào tạo về đường sắt đô thị, đào tạo đội ngũ giảng viên, đề xuất hoàn thiện cơ sở và hành lang pháp lý cùng các hướng dẫn cho đào tạo nhân lực, cung cấp các giải pháp và nâng cao hiểu biết về an toàn vận hành. Các chuyên gia Nhật Bản sẽ xây dựng các chương trình, giáo trình theo tiêu chuẩn của Nhật cũng như các quy định của Việt Nam; xây dựng chương trình, giáo trình đào tạo, giảng dạy từ hệ Cao đẳng trở xuống; xây dựng mô hình thực hành; xây dựng Trung tâm Đào tạo đường sắt đô thị.
