Chia sẻ với Lao Động, TS Trần Hữu Sơn - Phó Chủ tịch Hội Văn nghệ dân gian Việt Nam khẳng định, bữa cơm tất niên là một trong những nghi lễ văn hóa độc đáo của người Việt.
Đây là nghi thức để mời ông Công, ông Táo về trần thế tiếp tục cai quản việc bếp núc sau khi đã tiễn ông về chầu trời vào ngày 23 tháng Chạp. Đây cũng là dịp để mời ông bà, tổ tiên, những người đã khuất về ăn tết, sum họp cùng con cháu. Bữa cơm tất niên chính là thể hiện sự kết nối giữa các thế hệ trong gia đình người Việt, để tiễn năm cũ qua đi và đón mừng năm mới với tràn đầy sự hy vọng về những điều hanh thông, tốt đẹp.
Bên cạnh ý nghĩa tín ngưỡng, bữa cơm tất niên có giá trị văn hóa gần với gia đình, thể hiện ý nghĩa sum họp. Đây sẽ là mâm cơm có đủ đầy các thành viên trong gia đình sau một năm đi làm ăn xa. Trong bữa tất niên ngày xưa, những người họ hàng còn đến dự và coi đây như một mái ấm của gia đình. Với những ý nghĩa đặc biệt như thế, chúng ta cần phải tôn trọng và phát huy.
Cũng theo TS Trần Hữu Sơn, về cơ bản, tại gia đình vào chiều 30 Tết cần chuẩn bị hai mâm, một mâm cỗ cúng tất niên và sau đó là ăn tối, còn một mâm khác chuẩn bị cho cúng Giao thừa. Người đàn ông lớn tuổi nhất trong nhà thắp hương và đọc văn khấn, rồi các thành viên khác làm lễ vái. Nội dung chính là mời thần linh, gia tiên về ăn Tết cùng gia đình.
Bữa cơm ngày cuối năm cũng được làm thịnh soạn hơn ngày thường. Tùy từng vùng miền mà có những đặc trưng riêng.
Ví dụ miền Bắc không thể thiếu bát canh móng giò hầm măng, rồi bánh chưng, đĩa nem, giò lụa, giò xào...
Miền Trung hay có bánh chưng, bánh tét, giò lụa, gà bóp rau răm, thịt heo luộc, giá chua...
Còn miền Nam hay có bánh tét, canh măng, thịt kho tàu, gỏi tôm thịt, nem, chả giò...
Thông thường, một mâm cúng tất niên bao gồm: Mâm ngũ quả, hương hoa, giấy tiền vàng mã, đèn nến, trầu cau, trà, rượu, bánh chưng và mâm cỗ thức ăn (chay hoặc mặn). Mâm cỗ cúng thường được đặt ở một cái bàn con bên dưới, còn trên bàn thờ chính chỉ để hoa tươi, mâm ngũ quả, một ít tiền vàng mã mang tính tượng trưng.
Mâm ngũ quả dành cúng gia tiên nên chọn các loại hoa quả thông dụng, ăn được, đẹp mắt. Hoa quả giả (bằng nhựa) không nên dùng cúng gia tiên.
Trước đây, mâm cỗ tất niên của miền Bắc nói riêng và mâm cỗ tất niên của người Việt nói chung luôn luôn đảm bảo đủ 6 bát (măng, bóng, mực, nấm thả, miến, mọc) và 8 đĩa (thịt gà luộc, giò lụa, chả quế, trứng muối, dưa hành, bánh chưng, lòng gà xào dứa và cá kho). Nhưng theo thời gian, nhiều món ăn truyền thống dần mất đi mà thay vào đó là những món ăn đặc sản thời hiện đại.
TS Trần Hữu Sơn cho rằng, tùy điều kiện mỗi gia đình có thể chuẩn bị mâm cỗ cúng Tất niên khác nhau, nhưng phải thể hiện sự thành kính với ông bà tổ tiên.
Điều quan trọng nhất, sau một năm tất bật, các thành viên hãy gác lại mọi lo toan, hãy tắt Internet để dành thời gian trò chuyện, quây quần trong bữa cơm đặc biệt nhất của năm – bữa cơm của sum họp, gắn kết gia đình.
