16 năm chưa làm xong một tuyến metro
Metro số 1 (Bến Thành - Suối Tiên) là tuyến đường sắt đô thị đầu tiên của TPHCM, được duyệt năm 2007 với tổng mức đầu tư 17.387 tỉ đồng. Công trình dài gần 20km, có điểm đầu từ Bến Thành đến depot Long Bình, trong đó có 3 ga ngầm và 11 ga trên cao.
Hai năm sau, đơn vị tư vấn dự án là NJPT của Nhật Bản cập nhật, tính toán lại, mức kinh phí tăng lên khoảng 47.325 tỉ đồng. Việc điều chỉnh vốn đầu tư tăng cao gấp hơn 2,7 lần đã khiến tiến độ thực hiện tuyến Metro số 1 gặp nhiều khó khăn. Do đó, mãi đến tháng 8.2012, dự án mới chính thức được khởi công xây dựng và dự kiến hoàn thành đưa vào khai thác năm 2018.
Tuy nhiên, dự án liên tục gặp khó khăn về vốn trong quá trình triển khai, khiến TPHCM nhiều lần tạm ứng ngân sách thanh toán cho nhà thầu. Bên cạnh đó, dự án còn chậm trễ trong công tác giải phóng mặt bằng và phải lập lại thiết kế kỹ thuật cho nhà ga ngầm Bến Thành tích hợp giữa các tuyến Metro số 1, 2, 3a và 4.
Đến cuối năm 2019, Quốc hội phê duyệt điều chỉnh tổng mức đầu tư Metro số 1 với tổng mức đầu tư hơn 43.700 tỉ đồng (giảm hơn 3.000 tỉ đồng so với trước). Việc duyệt điều chỉnh giúp dự án được gỡ nút thắt kéo dài, bởi đây là cơ sở để Trung ương bố trí vốn ODA mà thành phố vay lại.
Những lý do trên khiến thời gian hoàn thành, đưa vào khai thác tuyến Metro số 1 được dời đến cuối năm 2021.
Nhưng do ảnh hưởng của dịch COVID-19, chậm kí kết Phụ lục hợp đồng tư vấn khiến dự án tiếp tục trễ hẹn. Tháng 4.2023, sau khi được Chính phủ chấp thuận, UBND TPHCM điều chỉnh thời gian hoàn thành thi công tuyến Metro số 1 vào cuối quý IV/2023. Thời gian kết thúc dự án từ năm 2024 đến năm 2028.
Theo Ban Quản lý đường sắt đô thị TPHCM, hiện dự án Metro số 1 đạt 95,47% khối lượng. Dự án đang được chạy thử tàu đoạn trên cao, gấp rút đào tạo nhân lực để vận hành khai thác thương mại đầu năm 2024.
Thách thức làm 200km metro trong 12 năm
Theo quy hoạch, TPHCM có 8 tuyến metro và 3 tuyến xe điện mặt đất hoặc đường một ray với tổng chiều dài 220km, tổng mức đầu tư gần 26 tỉ USD. Mạng lưới đường sắt đô thị này được coi là "xương sống", nắm vai trò chiến lược trong việc giải tỏa ùn tắc giao thông, định hình sự phát triển đô thị của TPHCM.
Sau tuyến Metro số 1, đến nay, TPHCM vẫn chưa khởi công xây dựng thêm được tuyến metro nào trong 16 năm qua.
Trong đó, năm 2010, tuyến Metro số 2 (Bến Thành - Tham Lương) dài 11km, được duyệt với tổng mức đầu tư 1,3 tỉ USD (hơn 26.000 tỉ đồng). Kế hoạch ban đầu, tuyến sẽ hoàn thành từ năm 2016, nhằm giải quyết nhu cầu đi lại từ khu trung tâm đến cửa ngõ Tây Bắc thành phố.
Nhưng tuyến đường sắt đô thị thứ hai này của TPHCM lại đi vào “vết xe đổ” của Metro số 1. Năm 2019, Metro số 2 được điều chỉnh tổng mức đầu tư lên 2,1 tỉ USD (hơn 47.800 tỉ đồng), kế hoạch hoàn thành cũng lùi đến năm 2026.
Tuy nhiên, ngoài công tác giải phóng mặt bằng bị chậm, dự án còn gặp một số vướng mắc như thay đổi đơn vị tư vấn, gia hạn khoản vay, tác động COVID-19... đã ảnh hưởng việc lựa chọn nhà thầu các gói thầu chính của dự án.
Vì vậy, tuyến Metro số 2 đã được lùi thời gian khởi công đến năm 2025, hoàn thành sau năm 2030, chậm thêm 4 năm so với kế hoạch.
Ngoài hai tuyến metro trên, 4 tuyến metro khác của TPHCM đã có nhà tài trợ cam kết vốn hoặc quan tâm đầu tư.
Cụ thể, tuyến metro số 5 giai đoạn 1 (Ngã Tư Bảy Hiền - cầu Sài Gòn) dài gần 9km, tổng vốn hơn 1,7 tỉ USD đang thực hiện các thủ tục xin chủ trương đầu tư.
Tuyến metro số 3a (Bến Thành - Tân Kiên) gần 20km, tổng vốn hơn 3 tỉ USD đang thực hiện các thủ tục xin chấp thuận đề xuất dự án.
Tuyến Metro số 2 giai đoạn 2 (đoạn Bến Thành - Thủ Thiêm) dài 5,8km, tổng vốn 1,3 tỉ USD và giai đoạn 3 (Bến xe An Sương - Tây Bắc Củ Chi) dài 28km, tổng vốn hơn 2,7 tỉ USD đang có đối tác quan tâm đầu tư. Các tuyến còn lại đang kêu gọi đầu tư.
Kết luận số 49-KL/TW của Bộ Chính trị đặt mục tiêu hoàn chỉnh mạng lưới đường sắt đô thị tại TPHCM vào năm 2035. Điều này đồng nghĩa TPHCM phải hoàn thành toàn bộ mạng lưới đường sắt đô thị còn lại (khoảng 200km) trong 12 năm tới.
Để hoàn thành nhiệm vụ này, Ban Quản lý đường sắt đô thị TPHCM đang đề xuất UBND TPHCM thành lập Tổ công tác hoàn thiện hệ thống đường sắt đô thị nhằm tìm giải pháp đột phá huy động nguồn lực đầu tư các dự án.
