“Hài cốt dì tôi đã mang về từ lâu, sao vẫn còn trong danh sách mộ chí tại nghĩa trang?”
Năm 1968, khi các thanh niên xung phong thuộc đơn vị C933, N92 đang làm nhiệm vụ chống bão lụt, cứu đồng đội và tài sản của nhân dân thì đập ở hồ Tân Minh (xã Thanh Vận, huyện Chợ Mới, Bắc Kạn) bất ngờ vỡ, nhiều người đã hy sinh. Sau hai lần quy tập, đến nay, phần mộ của 13 thanh niên xung phong này đã được chôn cất tại Nghĩa trang Liệt sĩ tỉnh Bắc Kạn trong tình trạng không có tiểu, không có di cốt, chỉ có các túi nilon chứa đất đá.
Theo nhiều nhân chứng, khi tìm được thi thể, các liệt sĩ đều được an táng trong quan tài, có biển gỗ ghi tên từng người trên mộ. Đồng đội còn vẽ lại sơ đồ mộ chí rất chi tiết. Ông Tống Văn Minh, người trực tiếp mai táng và vẽ sơ đồ trên đã trả lời phỏng vấn phóng viên Lao Động tại quê nhà của ông là xã Thanh Vận, còn nói rõ độ sâu của các hố mai táng và bản gốc của sơ đồ mộ chí ông đang lưu giữ.
Ngày 4.12.2019, chúng tôi theo đoàn điều tra do Phó Chủ tịch UBND tỉnh Bắc Kạn là ông Phạm Duy Hưng dẫn đầu, đến UBND xã làm việc, ông Minh cũng đã đưa ra các tài liệu trên và cam kết sự thật như trên.
Tuy nhiên, sau các lần quy tập, đến bây giờ thì 13 mộ liệt sĩ TNXP thuộc đơn vị C933, N92 đã trở thành “vô danh”. Bức xúc trước tình hình trên, từ đề nghị thân nhân của năm liệt sĩ, từ công văn của cơ quan hữu trách tỉnh Bắc Kạn, Cục Người có công (Bộ LĐTBXH) đã chấp thuận với đề nghị lấy mẫu sinh phẩm giám định ADN để xác minh danh tính của năm hài cốt liệt sĩ TNXP thuộc C933, N22.
Còn nhớ, ngày 23.10.2019, Sở Lao động, Thương binh và Xã hội tỉnh Bắc Kạn đã mời nhân thân của các liệt sĩ đến chứng kiến việc lấy mẫu hài cốt liệt sĩ tại Nghĩa trang. Bất ngờ thay, sau khi khai quật, trong số 14 ngôi mộ thì 13 ngôi không hề có hài cốt, không có tiểu sành, mà chỉ có túi nilon trong có chứa đất đá bên trong. Tất cả đều choáng váng. Chỉ duy nhất có một ngôi mộ còn nguyên cốt, có tiểu. Bất ngờ hơn là cơ quan chức năng nói rằng không còn lưu hồ sơ về đơn vị nào “quy tập” và gây ra tình trạng nhức nhối lương tâm trên.
Rất nhiều câu hỏi được đặt ra lúc này: Lỗi do ai? Đơn vị cá nhân nào đã quy tập các mộ liệt sĩ TNXP kia và vì sao các mộ có quan tài, có hài cốt năm ấy, giờ lại biến thành “vô danh” và chỉ có túi nilon đất đá, không có xương cốt? Ai đã dối trên lừa dưới, dối người trần và dối cả những người đã vị quốc vong thân? Bản thân những cán bộ nhận nhiệm vụ quy tập hài cốt kể trên, họ bị người được thuê mướn lừa hay họ còn có thủ đoạn nào đó để trục các cái lợi nào đó? Vì sao mộ liệt sĩ TNXP cùng đơn vị, cùng ngày hy sinh và cùng giờ mai táng, cùng khu vực an táng kể trên, gia đình quy tập thì rất đầy đủ xương cốt và danh tính, nhưng các mộ còn lại “đơn vị nào đó quy tập” thì chỉ có túi nilon sỏi và không có cả tiểu sành?
Trong quá tình tìm trả lời cho các câu hỏi trên chúng tôi đã gặp được ông Hà Văn Hưởng, Chủ tịch UBND xã Thanh Vận và ông Tống Văn Minh, nguyên là Bí thư Đoàn thanh niên xã thời kỳ các TNXP kể trên đã hy sinh đang làm việc tại địa bàn xã nhà (sau này ông Minh là Thường trực Đảng ủy xã, tham gia cung cấp tư liệu viết Lịch sử Đảng bộ xã Thanh Vận).
Hai ông đã đưa ra một nhận định khá thuyết phục, nhất là khi có đoàn cán bộ do Phó Chủ tịch UBND tỉnh Bắc Kạn dẫn đầu về làm việc ngày 4.12.2019.
Rằng: Khả năng cao là các hài cốt các liệt sĩ TNXP “vô danh” (đang ở tình trạng không có xương, không có tiểu quách trong mộ) kia vẫn ở đúng tại nghĩa trang cũ. Tức là khi cất bốc, họ không đào đủ sâu để lấy xương cốt, mà đào hố chỉ vài chục cm, trong khi hài cốt nằm trong quan tài ở độ sâu hơn 1m.
Vì ông Minh và cộng sự đã mai táng, ông biết rõ cái độ sâu đó. Và quan trọng hơn, với liệt sĩ TNXP đã được gia đình đem về quê nhà, thì họ đã cất bốc ở độ sâu hơn 1m và đều có cốt rất “đẹp”.
Chúng tôi đã đến gia đình liệt sĩ đã quy tập về nghĩa trang gia đình trên, rồi leo núi viếng mộ liệt sĩ đó, để xác tín điều này. Thêm nữa, hiện trường vẫn còn nguyên: Hầu hết các hố khai quật “được túi nilon và đất đá” đều sâu vài ba chục cm, trong khi hố đã lấy cốt đi và cốt vẫn còn dưới một ở quê nhà thì hố sâu hơn 1m. Điều này trùng khít với nhiều tài liệu mà chúng tôi thu thập được từ phía gia đình nữ liệt sĩ TNXP Đoàn Thị Nga (xã Nông Thượng, huyện Bạch Thông) - là liệt sĩ đã được quy tập từ “nghĩa trang chung” kể trên về khu an táng của gia đình.
Tiếp đó, chúng tôi gặp ông Tạ Viết Đoàn (xã Nông Thượng - huyện Chợ Mới, tỉnh Bắc Kạn), là cháu của liệt sĩ Đoàn Thị Nga - 1 trong những nữ thanh niên xung phong hy sinh trong khi đang làm nhiệm vụ tại đập hồ Tân Minh. Ông Đoàn cho biết ông vô cùng sửng sốt khi biết tin mộ chí của 13 thanh niên xung phong được quy tập tại Nghĩa trang tỉnh Bắc Kạn lại không có hài cốt mà chỉ chứa nylon gói đất đá.
“Năm 1973, gia đình tôi quy tập hài cốt của dì tôi về nghĩa trang gia đình. Lúc đó, khu vực an táng các nữ thanh niên xung phong có khoảng trên dưới chục ngôi mộ. Người nhà tôi đã đào xuống 60 phân là thấy ván gỗ lộ lên, đào sâu nhất là 1,1 mét, mở nắp ván gỗ, thấy hài cốt của dì tôi vẫn còn nguyên vẹn, cất bốc, cho vào ba lô mang về và an táng, khói hương từ đó đến nay. Nếu nói có mộ phần của dì tôi trong số 13 ngôi mộ liệt sĩ thanh niên xung phong tại nghĩa trang Liệt sĩ tỉnh Bắc Kạn thì tôi thấy hết sức vô lý. Tôi và gia đình vô cùng sốc trước thông tin này” - ông Đoàn cho hay.
Tìm câu trả lời quá khó, nhưng bắt buộc phải làm
Chiều 4.12, Ban Chỉ đạo Người Có Công của tỉnh Bắc Kạn đã triệu tập cuộc họp khẩn, nhằm đưa ra những giải pháp giải quyết sự việc đang được dư luận quan tâm này.
Tại cuộc họp, ông Vũ Tiến Trì - Phó Chủ tịch hội Cựu chiến binh tỉnh Bắc Kạn cho rằng: Cần làm sáng rõ vấn đề, vì sao 2 ngôi mộ do người dân chuyển đi còn rất sâu, những ngôi còn lại rất nông. Nhiều ý kiến cho rằng chưa hẳn họ đã đào đồng chí đồng đội mình lên, vậy phải bỏ công ra để kiểm tra một vài mộ. Quy tập lần đầu vào nghĩa trang cũ ở chỗ nào thì phải xem lại. Bốc được hay không cũng phải xem lại. Từ nghĩa trang cũ sang mới thì phải xem lại. Phải thẩm tra chỗ nghĩa trang cũ nhiều hơn, đoạn chuyển từ nghĩa trang cũ sang nghĩa trang mới.
Ông Phùng Đức Giang - Đại diện Ban Chỉ huy Quân sự tỉnh cho rằng: Khi đã quy tập người đã khuất, anh em làm hết trách nhiệm, khi nào gia đình bảo thôi, chúng tôi mới thôi. Không bao giờ làm tắc trách như thế. Những hiện vật cho thấy mộ đó không có đất đen liên quan đến hài cốt người đã khuất, nếu có đất đen thì sẽ khác, đằng này toàn đất đá. Để làm rõ, để động viên gia đình và xã hội, chúng ta nên tổ chức kiểm tra lại, khai quật lại vị trí đầu tiên xem còn gì không, tiếp đến là vị trí nghĩa trang cũ. Để bảo đảm cho giải quyết vấn đề này, khó khăn thì huyện vẫn phải làm. Phải hỏi ý kiến của những người dân sống quanh đó.
Tổng hợp đề xuất phương án, qua nghe báo cáo, trao đổi các thành viên ban chỉ đạo, Phó Chủ tịch UBND tỉnh Bắc Kạn Phạm Duy Hưng cho rằng: Thứ nhất là phải tìm kiếm thêm nhân chứng những người thực hiện chôn cất đầu tiên, rồi các cuộc quy tập hài cốt sau đó, những người trực tiếp thực hiện việc chuyển mộ. Hai là cần phải làm rõ hồ sơ về các đợt quy tập hiện nay đang ở đâu? Từ năm 1968 đã lâu rồi có thể không còn hồ sơ nhưng giai đoạn 1989 - 1990 thì có thể kiếm được. Đối với Bắc Kạn, ông Hưng yêu cầu Sở LĐTBXH chỉ đạo phòng LĐTBXH huyện Bạch Thông, đồng thời tìm kiếm trong kho của mình, trong kho lưu trữ của huyện, tỉnh. Tiếp đó, bố trí thời gian, con người xuống tỉnh Thái Nguyên, vào kho lưu trữ của họ xem có tài liệu gì liên quan đến các liệt sĩ này hay không.
Có những trường hợp cần khai quật lại, cần có lực lượng để làm việc này. Phải kiểm tra vị trí 13 ngôi mộ đã khai quật ở vị trí đầu tiên, xem hài cốt còn ở đó không? Phải quyết tâm làm rõ, làm hết trách nhiệm của thế hệ sau đối với người có công với đất nước. Song song đó, cần xây dựng kế hoạch của tỉnh để giải quyết vụ việc này. Cần khẩn trương trả lời cho dư luận, đặc biệt là thân nhân của các liệt sĩ này.
Ông Hưng cũng yêu cầu ngay trong chiều 4.12 phải có báo cáo gửi tới Bộ LĐTBXH về vụ việc. Tâm Am
