Vị tướng trong tình đồng đội
Giữa năm 2009 khi bắt đầu cho dự án “Tướng trận thời bình” để triển lãm vào cuối năm, tôi đã lên danh sách tìm chụp 12 vị tướng ở đủ các binh chủng khác nhau từ không quân, hải quân, bộ binh (tăng thiết giáp, pháo binh...) và khi đó tướng Huy là một trong 12 nhân vật. Hiếm có một vị tướng nào mà trải qua ba cuộc kháng chiến chống Pháp, chống Mỹ và bảo vệ biên giới phía Bắc chống quân Trung Quốc xâm lược với nhiều trận chiến lẫy lừng, từng được Đại tướng Võ Nguyên Giáp gửi điện khen (sau trận tiêu diệt tiểu đoàn 6 lính thủy đánh bộ thiện chiến của Quân đội Sài Gòn tại Bắc.
Tướng Huy cũng là nhân vật trong một chương của cuốn sách “Valleys Vests II- an oral history” của tác giả William L. Adam (American), trong cuộc phỏng vấn tướng Huy, tác giả đã dùng từ “Sophisticated” (tinh vi) để nói về ông. Có lẽ bởi trong cuộc phỏng vấn, dù tác giả có đặt những câu hỏi hóc búa cỡ nào, tướng Huy cũng vượt qua bằng những câu trả lời mạch lạc. Từ chuyện chôn lính Mỹ ra sao để cho đối phương có thể tìm thấy được cho thấy những câu hỏi về lý tưởng chiến đấu của người lính bộ đội cụ Hồ.
Tôi đã đến nhà ông nhiều lần và trò chuyện với ông. Có lần tôi đã hỏi thẳng ông rằng ông có sợ chết không, ông trả lời mà không cần đắn đo: “Không. Ra trận dữ lắm, nghĩ đến cái chết là không thể chiến đấu được gì cả. Nhiều lần tôi thoát chết trong tích tắc”. Đó là khi ông vừa rời khỏi hầm trú ẩn thì pháo địch nã vào trúng hầm. Tướng Huy luôn nhấn mạnh tình đồng đội. Ông bảo, ở quân đội nào thì cũng có tình đồng đội nhưng với bộ đội cụ Hồ lạ lắm, hiếm có ở đâu mà người lính sẵn sàng che đạn cho thủ trưởng. Hay thủ trưởng chia sẻ với lính từng mẩu thuốc lá, từng viên kẹo.
Tình đồng đội ấy không chỉ hiện hữu trong chiến tranh mà ngay cả trong thời bình.
Năm 1967, ông đã trực tiếp an táng một đồng đội của mình - Đại úy Nguyễn Danh Ngọc - Tham mưu trưởng Trung đoàn 9B hy sinh tại đất bạn Lào, phía Tây sông Sepol. 30 năm sau khi đã nghỉ hưu, ông dành thời gian sang Lào tìm hài cốt của người đồng đội năm xưa để đưa về Việt Nam. Đó cũng là một hành trình dài khi đã nhiều ngày ông tưởng như đã phải bỏ cuộc vì không thể tìm thấy, khi thày phong thủy đã “bất lực”, nhưng ông vẫn kiên trì và tin vào linh cảm người lính để rồi tìm thấy và đưa hài cốt của đồng đội về quy tập tại nghĩa trang ở Hà Nội.
Tướng Huy bảo “Đó là trách nhiệm của người sống đối với người đã hy sinh”.
Cuộc đời binh nghiệp của ông có nhiều điểm kỳ lạ khi suốt từng ấy năm chiến tranh, trải qua bao nhiêu trận đánh, ông không bao giờ bị một vết thương “Có lẽ các liệt sĩ đã phù hộ cho tôi”.
Năm nào, tướng Huy cũng dành thời gian về thăm lại chiến trường xưa, vào các nghĩa trang liệt sĩ để thắp hương cho đồng đội.
Năm 2005, tôi được cùng tướng Huy đi lên Hà Giang, thăm nghĩa trang Vị Xuyên. Và lần mới nhất trở lại Vị Xuyên tháng 5.2022, khi vị tướng già đã ở tuổi 92 ký ức của ông về các trận đánh, về các điểm hang Dơi, đồi cô X... vẫn vẹn nguyên như ngày nào.
Từng là người đã trực tiếp chiến đấu và chỉ huy chiến đấu mặt trận Vị Xuyên, tướng Huy là người có công đầu trong việc thành lập Ban liên lạc các cựu chiến binh mặt trận Vị Xuyên, kể cho mọi người cuộc chiến tranh xâm lược lần thứ hai của Trung Quốc kéo dài gần 1800 ngày từ năm 1984 đến năm 1989 ở Vị Xuyên, nơi được gọi là “lò vôi thế kỷ”. Ông bảo sự thật về cuộc chiến này phải cho nhiều người biết và ông đã dành trọn tâm sức để viết cuốn sách “Hồi ức chiến tranh Vị Xuyên” (được tái bản lần thứ ba) là một cuốn sách quý, được nhiều nhà khoa học, lịch sử ở ta tìm đọc, lần đầu tiên công bố sự thật về cuộc chiến tranh xâm lược của Trung Quốc ở mặt trận Vị Xuyên.
Cả hai lần, tôi đều chứng kiến những giọt nước mắt trào ra đầy xúc động của ông khi nhìn thấy bia mộ của những người đồng đội năm xưa, nhất là những tấm bia” chưa có tên”. Tướng Huy bảo ông vẫn luôn đau đáu một nỗi niềm khi hơn 2.000 hài cốt đồng đội chưa tìm được…
Và tướng Huy qua ống kính
Là người rất thân thiện và dễ gần, tướng Huy khi đã quen rồi sẵn sàng tạo điều kiện cho tôi chụp ảnh. Một trong những bức ảnh tướng Huy thích nhất chính là bức ảnh tôi chụp ống kính góc rộng hắt từ dưới lên. Ông trong bộ quân phục màu xanh oai nghiêm như một tượng đài. Tấm ảnh đó là bức ảnh sau cùng tôi chụp sau một sáng “quần thảo” ông vào cuối tháng 12.2009. Sau những “shot” hình chụp mãi mà không ưng, tôi chợt nghĩ ra ý tưởng nhờ ông mặc quân phục và nằm xuống sàn chụp lên. Khi đó ông vẫn là ông nhưng còn mang tính biểu tượng cho sức mạnh của quân đội nhân dân Việt Nam - một quân đội không phải là hùng mạnh nhất thế giới nhưng lại đánh thắng những đội quân được coi là mạnh nhất thế giới. Bức ảnh này được tướng Huy trang trọng để trên bàn.
Một bức ảnh khác tôi rất thích là cảnh chụp hai vợ chồng tướng Huy trong phòng ngủ với một khung cảnh ấm áp, thanh bình, ông đang cài tấm huy chương vào chiếc áo lính và vợ ông cô Thuận nguyên là giáo viên dạy Văn đang đọc sách. Trong chủ đề “Ngôi nhà” (Home), bức ảnh này đã chinh phục được ban giám khảo ở Liên hoan ảnh Photometria (Hy Lạp) và đoạt giải Nhất.
Bức ảnh tướng Huy trong bộ quần áo ở nhà đang nằm dưới sàn nâng tạ là một hình ảnh đời thường được một số đạo diễn điện ảnh nổi tiếng Việt Nam như Lê Lâm rất thích vì tạo hình mạnh mẽ, ấn tượng và giàu chất cinema như họ nói…
Và tấm ảnh mới nhất mà tôi chụp vào cuối tháng 5.2022 ở nghĩa trang Vị Xuyên. Vị tướng già đôi mắt rưng rưng, tay cầm nén nhang run rẩy trước mộ các liệt sĩ nhớ về những người đồng đội vào sinh ra tử năm xưa và phía sau là bàn tay của một người lính đỡ lưng vị tướng. Tình đồng đội năm xưa và hôm nay.
Trong dự án ảnh “Tướng trận thời bình” của tôi, tướng Huy là vị tướng thân tình nhất, gần gũi nhất với tôi và tôi cũng có nhiều bức ảnh tốt nhất về ông. 10 ảnh trong số đó được chọn in vào cuốn sách ảnh “Thần thoại” tập 1 (Mythography-Vol.01) của dotArrt- một Hiệp hội văn hóa của Trieste (Italia) từng tổ chức hàng trăm triển lãm ảnh quốc tế khắp Châu Âu và Liên hoan ảnh quốc tế Trieste Photo Days.
