Theo sách “Đại Nam thực lục” của triều Nguyễn, Hải Vân quan được xây dựng vào năm 1826, dưới thời vua Minh Mạng. Dưới triều Nguyễn, Hải Vân quan không chỉ là một pháo đài quân sự mà còn là một thắng cảnh hàng đầu của đất nước. Vua Minh Mạng gọi đây là “Thiên hạ đệ nhất hùng quan”. Năm 1835, khi đúc Cửu Đỉnh, hình ảnh Hải Vân sơn - Hải Vân quan đã được khắc nổi vào Dụ đỉnh…
Đến thời Pháp, Mỹ, di tích này bị biến thành một pháo đài kiên cố khống chế toàn bộ khu vực đèo Hải Vân. Hai cửa vòm Hải Vân quan và Thiên hạ đệ nhất hùng quan đều trở thành các lô cốt và được xây cao thêm gần 4m, hệ thống thành lũy phần bị phá hủy, phần bị xây cất chắp vá... khiến di tích bị biến tướng hoàn toàn.
Nhiều thập kỷ qua, di tích này bị bỏ quên, hoang phế mà lý do chính là cả hai địa phương Thừa Thiên - Huế và Đà Nẵng đều muốn quản lý và khai thác.
 |
Hải Vân quan đã được cứu nguy sau thời gian dài bị bỏ quên, hoang phế. Ảnh: H.L |
Tiến sĩ Phan Thanh Hải - Giám đốc Trung tâm Bảo tồn di tích cố đô Huế - cho biết, vừa rồi, thông qua sự kết nối của Cục Di sản Văn hóa Việt Nam, hai địa phương đã gặp nhau và đã có được tiếng nói chung để cùng nhau bảo vệ di tích. “Đó là một thành công rất lớn”, ông Hải nói.
Về “cái bắt tay” lịch sử này, ông Bùi Văn Tiếng - Chủ tịch Hội Khoa học Lịch sử Đà Nẵng - cho rằng, người Huế và Đà Nẵng, nói rộng ra là tất cả những ai hằng quan tâm đến “của hương hỏa” cha ông xưa để lại trên đỉnh Hải Vân, đều vui mừng trước thỏa thuận mang tính lịch sử này. Câu chuyện “cha chung không ai khóc” suy đến cùng là do các người con không thực sự yêu thương cha mình, chứ không hẳn chỉ là sự đùn đẩy trách nhiệm giữa các người con cùng cha.
“Động thái đáng hoan nghênh của hai sở quản lý chuyên ngành chứng tỏ cả người Thừa Thiên - Huế và người Đà Nẵng đều đang thực sự coi trọng giá trị văn hóa và lịch sử của Hải Vân quan” - ông Tiếng chia sẻ.
Còn rất nhiều việc phải bàn
Tiến sĩ Phan Thanh Hải cho biết, đến nay cả hai địa phương cơ bản thống nhất hoàn toàn phương án để xây dựng hồ sơ đệ trình Bộ VHTTDL công nhận Hải Vân quan là di tích quốc gia. “Hồ sơ đã xây dựng xong. Tới đây, chúng tôi sẽ có thêm cuộc gặp phía Đà Nẵng để bàn thảo và thống nhất trước khi đệ trình lên Bộ VHTTDL. Việc công nhận di tích Hải Vân quan là cấp thiết để có cơ sở pháp lý, để cả hai địa phương tiến hành công tác trùng tu, bảo vệ…” - ông Hải nói.
Theo ông Huỳnh Văn Hùng - Giám đốc Sở VHTT Đà Nẵng - trong thời gian đợi trung ương xem xét công nhận di tích Hải Vân quan, ngành chức năng tại huyện Phú Lộc (Thừa Thiên - Huế) và quận Liên Chiểu (TP. Đà Nẵng) sẽ tăng cường thường xuyên phối hợp kiểm tra, bảo vệ di tích, đảm bảo tình hình an ninh trật tự, giữ gìn cảnh quan, hướng dẫn du khách…
“Sau khi Hải Vân quan được công nhận di tích lịch sử cấp quốc gia, chúng tôi sẽ áp dụng Luật Di sản văn hóa để bảo vệ Hải Vân quan. Xa hơn, nếu Hải Vân quan được công nhận di tích quốc gia đặc biệt thì chúng tôi sẽ đề nghị trung ương hỗ trợ kinh phí để tôn tạo, phục dựng những kiến trúc bị hư hỏng” - ông Hùng nói.
Về lâu dài, việc bảo tồn, phát huy giá trị của di tích này giữa hai địa phương còn rất nhiều việc. “Việc khoanh vùng bảo vệ cũng phải làm việc với Đà Nẵng, mặc dù khu vực 1 của Hải Vân quan chủ yếu nằm ở phía Thừa Thiên - Huế, nhưng cũng có chừng 2.000m2 nằm phía Đà Nẵng. Cho dù nằm ở phía nào thì hai địa phương cũng phải cùng phối hợp với nhau để trùng tu, bảo vệ thật tốt di tích và vùng cảnh quan di tích này” - ông Hải nhận định.
Riêng việc khai thác du lịch di tích này như thế nào cũng là vấn đề mà cả hai bên cũng phải cùng nhau ngồi lại. “Dịch vụ du lịch như thế nào thì phải nghiên cứu, tính toán kỹ” - ông Hải nói thêm.
