Tết của dân tộc Thái - rất chung và cũng rất riêng
Đồng bào Thái ở Tây Bắc thường chuẩn bị đón Tết trước khoảng 10 ngày, mọi công việc ruộng nương đều cố gắng hoàn thành trước Tết để đón một cái Tết vui vẻ, thoải mái mà không phải vướng bận những lo toan.
Từ ngày 25 Tết, mỗi gia đình đều cử người tham gia quét dọn, vệ sinh đường làng ngõ xóm, phơi giặt chăn đệm và trang trí nhà cửa. Trong ngày 29 Tết, những người phụ nữ trong gia đình sẽ quét dọn sạch sẽ trên nhà, dưới sàn và sân vườn. Theo nghệ nhân Tòng Văn Hân - tác giả bài thơ “Mẹ tôi chửi kẻ trộm”, người có nhiều năm nghiên cứu về văn hóa dân tộc Thái và văn nghệ dân gian thì Tết của người Thái có một số yếu tố độc đáo mang tính bắt buộc như: Nhà nào cũng phải gói bánh chưng (kiểu bánh chưng gù). Khi luộc bánh thì phải luộc ngoài trời để cho các thần linh được hưởng cái hương thơm, cái tinh túy của bánh trước để phù hộ cho gia đình, con cháu...
Mâm lễ cúng giao thừa của người Thái thường được bày rất nhiều món trong đó là các nông sản, sản vật ngon nhất mà gia đình trồng được như cơm nếp, các loại bánh làm từ ngô, khoai, sắn… Bên cạnh đó là các loại thực phẩm gia đình chăn nuôi, săn bắt được như thịt lợn, gà, cua, cá, sóc…
Đêm 30 Tết, hầu như mỗi gia đình người Thái đều thức thâu đêm để đón Giao thừa, đèn luôn được thắp sáng, bếp luôn đỏ lửa và hương trên bàn thờ tổ tiên không được tàn. Trong đêm giao thừa, mọi người cũng chú ý lắng nghe xem thấy tiếng kêu của con vật gì trước để phán đoán vận hạn cho năm mới.
Đúng thời khắc giao thừa cũng là lúc đặt mâm lễ lên bàn thờ để cúng tổ tiên, cầu mong một năm mới an lành, gặp nhiều may mắn. Khi cúng tổ tiên xong, họ dọn mâm để cả gia đình ngồi quây quần cùng ăn bữa cơm đầu năm mới, mời nhau những chén rượu và nói những lời chúc tốt đẹp. Bữa ăn có thể kéo dài đến 2-3 giờ sáng, họ vừa ăn, uống rượu và kể cho nhau những câu chuyện vui, những dự định và mục tiêu trong năm mới…
Sáng mùng Một, mọi người dậy sớm đi lấy nước mới ở suối hoặc ở “mó nước” để lấy lộc đầu năm. Người đi múc nước sẽ rửa mặt bằng nước năm mới tại suối hay mó rồi gánh nước về để cả nhà rửa mặt. Họ quan niệm rằng, nước là điều may mắn, đem lại sự sống, sự đầy đủ, sạch sẽ, tốt tươi nên ống nước cúng tổ tiên cũng phải được thay nước mới.
Đậm nét văn hóa cộng đồng
Theo tục lệ của người Thái, trong mấy ngày Tết, mỗi gia đình sẽ chọn một ngày nhất định để tổ chức ăn Tết hay còn gọi là ngày cúng tổ tiên (sơ). Vào ngày đó họ sẽ mời anh em họ hàng và và người dân trong bản.
Người Thái cúng tổ tiên theo lịch can chi (12 con giáp), có nơi 5 ngày cúng một lần, có nơi 10 ngày. Do vậy nếu ngày cúng trùng một trong các ngày tết thì họ sẽ chọn đúng ngày đó để mời anh em họ hàng. Nếu không trùng sẽ phải chọn một ngày khác nhưng phải là ngày ít kiêng kỵ đối với gia đình họ. Trong những ngày Tết, tiếng trống, tiếng chiêng rộn ràng khắp các bản, đặc biệt là buổi chiều và buổi tối sau khi mọi người đã đi chúc Tết xong. Già trẻ gái trai cùng nắm tay nhau trong điệu múa xòe tại những khoảng đất rộng, bằng phẳng hoặc ở khoảng sân rộng của một gia đình trong bản.
