Câu hỏi đặt ra là sẽ có bao nhiêu trường hợp giống như nghệ sĩ Bùi Cường, ra đi khi danh hiệu để đời trong sự nghiệp vẫn đang được nâng lên đặt xuống?
Nghệ sĩ Bùi Cường là người hóa thân thành nhân vật Chí Phèo trong bộ phim "Làng Vũ Đại ngày ấy". Trong hơn 40 năm gắn bó với điện ảnh, Bùi Cường đã có hàng loạt các vai diễn ấn tượng khác. Ông còn là một đạo diễn tài ba.
Có lẽ trước lúc nằm xuống, trong những ngày gửi đi bộ hồ sơ xin xét tặng danh hiệu Nghệ sĩ nhân dân (NSND), ông vẫn không ngừng hi vọng. Có người nghệ sĩ nào gửi đi một bức thông điệp mà không mong muốn nhận được hồi đáp và tin vui? Nhưng niềm vui chưa kịp đến, ông đã đột ngột ra đi. Giả sử có được phong tặng thì người nghệ sĩ tài ba ấy cũng vĩnh viễn không thể tận mắt nhìn thấy tấm bằng khen mà ông hằng chờ đợi.
Nghệ sĩ ưu tú (NSƯT) Đức Lưu, người đóng vai Thị Nở cũng mới chỉ được công nhận danh hiệu NSƯT trong vài năm nay. Dù nổi tiếng và có những đóng góp lớn lao với nền điện ảnh nước nhà, bà vẫn phải năm lần bảy lượt làm hồ sơ mới được phong tặng.
Nghệ sĩ ưu tú, nghệ sĩ nhân dân giống như những chiếc huy chương trong nghề đối với giới nghệ sĩ. Người may mắn thì sớm được phong tặng. Người lận đận thì năm lần bảy lượt làm hồ sơ vẫn trượt.
Danh hiệu chỉ thực sự có ý nghĩa khi chủ nhân của nó trực tiếp được vinh danh. Còn khi họ đã nằm xuống dưới ba tấc đất, danh hiệu mới được công nhận thì niềm vui ấy không thể trọn vẹn.
Năm nào cũng thế, ở lễ vinh danh và trao tặng các danh hiệu nghệ sĩ ưu tú, nghệ sĩ nhân dân, số người lên nhận thay rất nhiều. Phần lớn nghệ sĩ được trao tặng các danh hiệu cao quý hoặc là đang bệnh tật không thể tham gia hoặc đã là cố nhân.
Theo Nghị định 89/2014/NĐ-CP về xét tặng danh hiệu NSND, NSƯT, quy trình đối với việc xét tặng danh hiệu bắt đầu bằng việc nghệ sĩ phải làm được bộ hồ sơ đúng chuẩn. Mà để đạt đủ các tiêu chí, nghệ sĩ đôi khi phải vất vả ngược xuôi để có đủ các loại giấy tờ theo yêu cầu. Tiếp đó, muốn được tôn vinh, nghệ sĩ còn phải chờ hồ sơ đi qua nhiều “cửa ải” khác nhau. Đầu tiên là Hội đồng cấp cơ sở tại đơn vị nghệ thuật cơ sở do người đứng đầu đơn vị thành lập; sau đó là Hội đồng cấp tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương, Hội đồng cấp Bộ và cuối cùng là Hội đồng chuyên ngành cấp Nhà nước.
Ở tất cả cấp hội đồng này, các nghệ sĩ đều chịu sự soi xét về các tiêu chuẩn huy chương, phẩm chất chính trị, đạo đức, mức độ ảnh hưởng với công chúng, số năm cống hiến. Và cam go nhất là vòng bỏ phiếu tán thành. Nếu tất cả điều kiện trên đều đủ, nhưng không đủ 90% số phiếu tán thành của các thành viên hội đồng, nghệ sĩ vẫn “trượt” như thường.
Phải có đủ huy chương thành tích, đủ các số phiếu bình bầu qua các hội đồng thẩm định, đời tư bị mang ra mổ xẻ một cách quá đà,... là những rào cản khiến công tác xét tặng danh hiệu nghệ sĩ đang trở nên cứng nhắc. Nhiều nghệ sĩ đôi khi phải trượt oan hoặc đến lúc được công nhận thì đã về nơi chín suối.
