Tôi gặp đạo diễn Bùi Cường cách đây 10 năm, thuở mới vào nghề và tập tễnh viết lách. Đó là lần tôi xin số của một đồng nghiệp để gặp ông với mục đích thực hiện loạt đề tài về những vai diễn “kinh điển” của điện ảnh Việt Nam. Cô phóng viên mới vào nghề bấm máy liên hệ với nhân vật mà biết chắc phía trước là một lời từ chối nhưng quá bí đề tài nên đánh liều. Trái với dự đoán, đạo diễn Bùi Cường trả lời bằng một giọng nói trìu mến, tình cảm, xin ăn nốt bát cơm rồi đến chỗ hẹn thật đúng giờ. Và sự trân trọng của ông khiến một người trẻ cảm giác tự tin, ấm áp hơn.
Vẫn nhớ Bùi Cường đã nói về vai diễn Chí Phèo đầy xúc động và tâm huyết thế nào. Vai diễn “vang bóng một thời” đó, với Bùi Cường là một niềm tự hào, một may mắn chỉ có thể lý giải bằng “số phận”.
Chí Phèo đến với ông rất bất ngờ. Một buổi sáng, đạo diễn Phạm Văn Khoa gọi Bùi Cường đến, câu đầu tiên ông hỏi là “có thể cắt ngắn mái tóc dài đi không?”. Ngày đó, trào lưu đàn ông để tóc dài ngang vai và Bùi Cường gật đầu sẵn sàng, nếu là vì vài diễn.
Rồi đạo diễn Phạm Văn Khoa nói về dự án phim Làng Vũ Đại ngày ấy - chuyển thể từ 3 tác phẩm Sống mòn, Lão Hạc và Chí Phèo của nhà văn Nam Cao. Bùi Cường nhận lời đạo diễn Phạm Văn Khoa trong tâm trạng nửa mừng nửa lo.
Để có được vai diễn Chí Phèo ấn tượng với khán giả, ông phải dành rất nhiều thời gian, tâm huyết đọc, tìm hiểu văn nhà văn Nam Cao thấm vào đầu. Rồi có 2 điều đặc biệt ở Chí Phèo, Bùi Cường nghiệm ra cho mình: Một là dáng đi say rượu, hai là giọng cười của Chí.
Hồi đó, đồ hóa trang chưa có nhiều như bây giờ, Bùi Cường và diễn viên Đức Lưu (người vào vai Thị Nở) phải nhờ sự trợ giúp của nghệ sĩ hóa trang Nhữ Đình Nguyên, đến bệnh viện xin keo dính tạo sẹo ở mắt, còn diễn viên Đức Lưu sang Bệnh viện Việt - Đức để làm răng giả. Hôm diễn thử, hóa trang xong, Bùi Cường vào cơ quan thì bị bảo vệ quát vì không nhận ra, “tưởng là thằng ăn mày nào vào cơ quan”.
Bùi Cường đã kể lại thật chi tiết từng kỷ niệm trong quãng thời gian vào vai Chí Phèo, cả cảnh nóng trong phim. Là một diễn viên trẻ, chưa có nhiều kinh nghiệm nên ông bị mắng nhiều khi chưa quen với việc đóng cảnh nóng.
Cảnh quay khó nhất đối với Bùi Cường chính là lúc Chí Phèo nhìn thấy Thị Nở nằm tênh hênh ở vườn chuối, sự vô ý của Thị đã khiến lòng Chí rạo rực. Phải thuê một người mẫu đóng thế cho nghệ sĩ Đức Lưu trong cảnh Chí Phèo sờ vào bộ ngực “tơ hơ” của Thị Nở trong đêm trăng ở vườn chuối, đúp đầu tiên khi đạo diễn hô “bắt đầu” thì ông “chộp” ngay vào ngực Thị Nở và bị mắng ông vì chưa để khán giả thấy cái đẹp của cô thôn nữ thì đã vội “chộp” rồi...
Cái tin người nghệ sĩ tài ba ra đi thật đường đột. Ở tuổi 73, nghệ sĩ Bùi Cường vẫn đang có được sự sung sức với nghề, bởi vậy, bạn bè hay tin ông mất đều hết sức bàng hoàng.
Một chị đồng nghiệp không làm trong mảng văn hóa, nhắn hỏi tôi về thời gian diễn ra đám tang của ông. Tôi cứ đinh ninh đó là một fan hâm mộ của “Chí Phèo”. Hóa ra còn hơn thế. “Chú ấy ngày xưa hay đá cầu cùng chị bên cơ quan cũ. Chị với chú ấy từng đá đôi với nhau ở công viên. Lâu không gặp rồi đọc tin chú ấy mất thật buồn…” - chị đồng nghiệp nhắn tin cho tôi.
Không phải chỉ có vai diễn Chí Phèo, mà chính tính cách giản dị của một nghệ sĩ khiến Bùi Cường đã sống trong lòng nhiều người một cách ấm áp và mãnh liệt.
Vai diễn Chí Phèo đã mang lại cho Bùi Cường Huy chương Vàng dành cho diễn viên chính xuất sắc nhất trong Liên hoan Phim Việt Nam lần thứ 6 (năm 1983). Đó cũng là vai diễn đóng đinh hình ảnh của ông trong lòng công chúng. Nhưng ít ai biết, Bùi Cường còn là một đạo diễn tài ba. Ông có duyên và hợp gout với nhiều đạo diễn miền Nam. Vì thế những năm sau nghỉ hưu, ông vẫn có sự hợp tác đều đặn với các hãng phim tư nhân.
