Theo đó, năm nào cũng vậy, cứ độ gần Tết, bà Thào Thị Dính (50 tuổi, trú tại bản Pù Toong, xã Pù Nhi, huyện Mường Lát, Thanh Hóa) lại tất bật với công việc vào rừng chặt cây, mang về làm giấy, trang trí cho bàn thờ gia tiên trong ngày tết.
Theo bà Dính, giấy bản là vật không thể thiếu trong đời sống của người H’Mông ở huyện Mường Lát (Thanh Hóa). Giấy được làm từ những cây Xấng (một loại họ nhà tre) mọc ở trong rừng. Giấy được dùng trong các nghi lễ của người H’Mông, đặc biệt là trang trí cho bàn thờ tổ tiên trong ngày Tết.
“Cứ vào dịp cuối năm, những người phụ nữ (không phân biệt lứa tuổi) trong bản lại rủ nhau vào rừng, chọn những cây Xấng đẹp, đúng độ tuổi, rồi mang về làm giấy. Công đoạn làm giấy khá công phu và mất nhiều thời gian” – bà Dính nói.
Bà Dính cho biết thêm, sau khi lấy được nguyên liệu về, bà phải tước bỏ phần vỏ cây và chẻ thành từng thanh nhỏ rồi mang đi rửa sạch, sau đó cho vào nồi đun.
Sau chừng 10 giờ nấu, cây Xấng mềm nhũn thì lấy ra, bỏ vào nước lạnh ngâm khoảng 2 ngày. Khi đủ thời gian thì vớt ra và đập nhuyễn, sau đó, trộn một chút nước để lọc ra bột giấy, phần còn lại là cặn bã thì vứt đi.
“Khi có bột của cây Xấng, chúng tôi mang ra rải đều lên một tấm vải rộng chừng 1,5m, khi bột khô kết dính thì mang đi phơi. Để giấy đạt chất lượng tốt nhất thì cần phải phơi 2 hoặc 3 ngày nắng, nếu không giấy rất dễ bị hỏng” – bà Dính nói về cách làm giấy.
Bà Thào Thị Dếnh (62 tuổi, trú tại bản Pù Toong, xã Pù Nhi) cho biết, người H’Mông dùng giấy bản trong những nghi lễ quan trọng của gia đình. Đặc biệt, vào ngày tết, người H’Mông dùng để trang trí bàn thờ tổ tiên, với mong muốn tổ tiên sẽ chứng giám cho lòng thành, phù hộ cho con cháu có một năm mới bình an, mùa màng tươi tốt.
Ông Cao Văn Cường – Chủ tịch UBND huyện Mường Lát (Thanh Hóa) cho hay, từ đời này truyền đời khác, cứ vào dịp gần tết, người H’Mông trên địa bàn huyện lại làm giấy bản để sử dụng cho các nghi lễ và trang trí bàn thờ gia tiên ngày tết.
“Đây là phong tục, là nét văn hóa độc đáo của người H’Mông trên địa bàn, qua đó thể hiện sự hiếu kính đến ông bà tổ tiên và ước mong một năm mới đầy ấm cúng, tốt tươi” – ông Cường đánh giá.
