Nhạc sĩ Nguyễn Cường vốn được định danh với những ca khúc bất hủ về Tây Nguyên. Dẫu vậy, khi ông đặt bút viết về Bắc Bộ, về Hà Nội, thì nét tinh túy trong văn hóa xứ sở này lại cuồn cuộn và thấm đẫm. Đó là những Mái đình làng biển, Say trăng, Một nét ca trù ngày xuân, Vẫn mãi là tuổi thơ tôi Hà Nội… Tất cả những sáng tác của ông đều có giai điệu phóng khoáng, ca từ đẹp đẽ, giàu tính dân tộc.
Một nét ca trù ngày xuân là bài hát độc đáo của Nguyễn Cường. Ông viết từ năm 1984, “và hơn 30 năm nay không có cái tết nào ở Hà Nội, người ta không bật nó trong những ngày trọng đại này”, Nguyễn Cường nói một cách xúc động. Với ông đó là một điều quý giá mà cuộc đời và công chúng mang đến cho người nghệ sĩ.
“Vì sao lại là “nét ca trù”? Nguyễn Cường nói, cách gọi “ca trù” mang tính thân phận. Tuy nhiên trong bài hát của ông, “ca trù” lại nói về vẻ đẹp, tâm hồn, một vẻ đẹp kín đáo mà lấp lánh, ngời sáng.
Nếu âm nhạc của ông tài hoa bao nhiêu thì con người Nguyễn Cường lại có gì đó giản dị, thô mộc bấy nhiêu. Ông không có nhiều câu chuyện tình để kể về cuộc sống riêng như những người bạn thân nổi tiếng khác. Dẫu vậy, Nguyễn Cường vẫn thú nhận “Nét ca trù ngày xuân” là ca khúc ông viết tặng một người bạn gái cũ.
“Nhưng thực ra là trước hết tôi viết cho tôi, cho âm nhạc và cho nhiều người hát và nghe. Còn tặng riêng ai thì chỉ có người đó mới biết được", Nguyễn Cường thanh minh.
Tác giả cho hay, khi viết ca khúc, ông không nghĩ mình có thể đạt được đến một giới hạn nào đó về nghệ thuật, cũng không có ý định viết một bài hát nào đó mà phải có màu sắc ca trù hay phải đạt đến một hình thức ca hát độc đáo, trí tuệ nào đó. Nhưng hóa ra ca trù ngấm vào ông đến mức Nguyễn Cường không hề biết. "Thực tế, nó đã là dòng máu nóng đỏ chảy xuyên suốt trong con người mình", ông nói.
"Khi tôi lên Tây Bắc viết về dân tộc Thái tôi phải tìm hiểu lại từ đầu để biết dân ca Thái như thế nào. Đến Tây Nguyên tôi phải học dân ca Ê đê để những thứ đó có thể ngấm vào người. Thế nhưng với ca trù thì khác. Khi anh đang là người Việt Nam, nói sõi tiếng Việt, thì anh đang hát đấy mà không biết. Còn nói tiếng Việt Nam thì những giai điệu như chèo, ca trù, quan họ, trống quân đang chảy trong mạch nguồn mình mà mình không biết".
Năm 1992, khi đi viết nhạc phim, Nguyễn Cường gặp một thanh niên làm công việc hậu đài đang say sưa nghe một làn điệu chèo. "Lúc đó tôi thấy cậu ta khóc, nước mắt chan chứa. Tôi ngạc nhiên quá, hỏi thì hóa ra cậu ấy nghe chèo cho đỡ nhớ nhà. Và càng nghe thì càng nhớ. Dù ngày thường, cậu ấy cũng giống như bao thanh niên khác đều nghe những dòng nhạc hiện đại. Thế đấy, chúng ta yêu chèo hơn chúng ta tưởng rất nhiều. Sau này khi viết Nét ca trù ngày xuân, đến câu "Ai ngăn nổi mùa xuân tới", tôi thốt lên "Ô cái gì như là ca trù ấy nhỉ". Và nét ca trù ấy chảy vào mình càng khát khao, mãnh liệt hơn", nhạc sĩ kể lại.
Đêm 30 tết Mậu Tuất, giai điệu Một nét ca trù ngày xuân lại được vang lên trong chương trình Tết nghĩa là hi vọng do ca sĩ Trần Thu Hà thể hiện.
