Minh họa là...?

Lê Thiết Cương | 20/06/2021 15:13

Một câu thơ hay, một câu thơ lạ, bất ngờ sẽ làm dậy lên cảm hứng nơi người vẽ, chữ nghĩa kéo hình mầu về. Không định được trước.

Họa sĩ vẽ tranh thì đã đành, nhưng minh họa cũng là một cái thú, nó có niềm vui khác…

Các báo, nhất là số cuối tuần, thường đều có trang truyện ngắn, thơ, tản văn. Minh họa dù là mầu hay đen trắng cho thơ văn in báo dù nhỏ thôi, lại thường cần nhanh, chưa phải đã là tác phẩm, nhưng chẳng dễ gì.

Tôi có nhiều bè bạn làm ở các báo, tạp chí nên thường được các anh chị đặt vẽ minh họa. Cũng đã hơn 2 chục năm, tuy là họa sĩ nhưng vẫn được các báo coi là cộng tác viên. Họa sĩ vẽ tranh thì đã đành, nhưng minh họa cũng là một cái thú, nó có niềm vui khác. Minh họa cho báo có đặc thù riêng, trước tiên là thời gian không nhiều, thường là chỉ 1 đến 2 hôm.

Vẽ tranh thì tha hồ bay bổng, nhưng minh họa cho truyện, thơ thì vẫn phải dựa trên nội dung của truyện ấy, bài thơ ấy. Vẽ một bức tranh phong cảnh thì cảm hứng là từ phong cảnh cánh đồng, dòng sông trước mắt mình, còn minh họa thơ văn thì cảm hứng xuất phát từ vẻ đẹp của câu văn, câu thơ mà mình đọc. Người vẽ đọc rồi vẽ, người đọc thì có thể xem minh họa rồi mới đọc hoặc đọc rồi xem, xem lại minh họa.

Bức minh họa người đàn bà ngồi tư lự bên bậu cửa rất có thể là nhân vật chính của câu chuyện, phong cảnh phố huyện một chiều mùa đông trong minh họa có thể là nơi diễn ra cái kết của câu chuyện, bối cảnh chính của câu chuyện. Ví dụ vậy. Nhưng cũng có khi phá quy tắc vừa nêu. Một câu thơ hay, một câu thơ lạ, bất ngờ sẽ làm dậy lên cảm hứng nơi người vẽ, chữ nghĩa kéo hình mầu về. Không định được trước.

Các thế hệ họa sĩ, từ thế hệ đầu, Mỹ thuật Đông Dương đến lớp học sinh khóa kháng chiến như Tô Ngọc Vân, đến sau này, không có họa sĩ tên tuổi nào không vẽ minh họa.

Họa sĩ Nguyễn Gia Trí gắn với các ấn phẩm của Tự lực Văn đoàn; Lê Phổ, Mai Thứ, Nguyễn Tư Nghiêm, Nguyễn Sáng có những bức minh họa Kiều nổi tiếng. Họa sĩ Bùi Xuân Phái minh họa “Hề chèo” (Hà Văn Cầu) và “Hà Nội ta đánh Mỹ giỏi” của Nguyễn Tuân. Tiếp nối là các họa sĩ Trọng Kiệm, Đào Đức, Nguyễn Bích, Lưu Công Nhân, Quang Thọ, Huy Toàn, Đặng Đức Sinh, Văn Đa... Và những hoạ sĩ hôm nay thường xuyên minh hoạ như Hoàng Phượng Vỹ, Phạm Minh Hải, Ngô Xuân Khôi, Đặng Tiến, Đỗ Dũng... Nếu có tổng kết 100 năm báo chí Việt Nam thì cũng có thể hiểu rằng, song song là một trăm năm minh hoạ báo chí Việt Nam.

Minh họa truyện ngắn “Vọng trắng” của Nguyễn Quang Lập trên báo Lao Động Cuối Tuần.

Minh họa là...? Gọi là những bức tranh vẽ trên cảm hứng từ thi ca, văn chương hoặc là cuộc đối thoại giữa hội họa và thơ văn thì đúng hơn chăng? Mỗi một loại hình nghệ thuật đều có ngôn ngữ riêng của nó. Cho dù với thi ca, hội họa là người hàng xóm, nhưng nó vẫn sống độc lập. Nếu giả sử hội họa sống tầm gửi vào văn thơ thì nó sẽ chết.

Bức tranh vẽ trên cảm hứng từ một bài, một câu thơ nên được coi là văn bản hai của bài thơ đó hoặc một cách hiểu, cách cảm khác về bài thơ đó. Qua bức tranh, bài thơ sẽ dài rộng ra, bài thơ ấy sẽ sống thêm một đời sống khác, một đời sống bằng hình mầu mà chỉ hội họa mới tạo ra được.

Minh họa bài “Lính chống Mỹ”, tuyển thơ của Nguyễn Bình Phương. Có câu: “Họ siết chặt một đội hình cháy đỏ/ Súng AK cùng tuổi thanh tân”, tôi vẽ một người lính có nhiều tay, đang đứng bắn, mỗi bàn tay mọc ra một khẩu súng.

Còn bài “Trăng trong mây”, của Nguyễn Thụy Kha tôi thích câu đầu: “Trăng trong mây quả tim anh trong em/ Quả tim si tình khi tròn khi khuyết”. Tôi vẽ chân dung một cô gái, mái tóc che kín vầng trán như một đám mây và lấp ló trong đám mây/tóc đó là vầng trăng khuyết/ trái tim.

Năm 2015, “Sự mất ngủ của lửa” tái bản lần đầu sau 14 năm. Nhà thơ Nguyễn Quang Thiều đưa tôi bản thảo, tôi chọn bài “Trên đại lộ” để minh họa, bài thơ viết về những người đàn bà đánh dậm chiều chiều trở về nhà, họ lầm lũi đi nép bên vệ đường như những người lính thất trận, những chiếc dậm “như vầng trăng”. Trong minh họa ấy tôi vẽ một người đàn bà đánh dậm đang vác vầng trăng. Vầng trăng/dậm ấy không ngửa lên mà úp ngược xuống người họ.

Trong tập “Trường thơ Hải Phòng”, tôi chọn minh họa bài “Cá mòi” của Đào Trọng Khánh, cảm hứng để vẽ bật lên từ câu: “Nào hãy bơi đi đàn cá mòi khô”, tôi để một dòng sông đồng hiện trên khuôn mặt có lẽ là của thi sĩ. “Xưa tôi trôi như một cánh buồm/ Giờ tôi đã là bến cũ” và đàn cá mòi khô ấy vẫn bơi trên dòng sông/ mặt/ Đào Trọng Khánh.

“Chảy đi sông ơi”, truyện ngắn của Nguyễn Huy Thiệp, nhân vật cậu bé, xưng tôi, phàn nàn với chị lái đò khi bị đuối nước, cậu ta kêu cứu nhưng mấy người đánh cá lờ đi. “Bọn đánh cá đêm ác lắm chị ạ”. Chị lái đò bảo đừng trách họ, có ai thương họ đâu, “con người ta tăm tối lắm”. Đọc đến đoạn này tôi “bùng lên” ngay xúc cảm và minh họa một nhân vật ngồi thu lu trong cái chum sành...

Minh họa truyện ngắn “Nhà chủ nhật” trên Lao Động cuối tuần.

Hội họa hiện thực có ưu thế của nó, nhưng vẽ thực chỉ hợp với minh họa nghĩa đen, thơ văn sao vẽ vậy. Với điểm nhìn hiện đại thì hội họa và thi ca mới song hành được. Nếu vẽ thực thì khó mà “trò chuyện” được với “đàn cá mòi khô”, hoặc “biển rộng 2 vai” với Trịnh Công Sơn, hoặc trò chuyện với “ra đến cửa là ngã vào trái tim bè bạn” của Thanh Tùng, hoặc nữa “trong đôi guốc tôi chú ý nhất cái chật chật của đôi quai” của Đặng Đình Hưng.

Bài thơ, truyện ngắn tạo cảm hứng cho họa sĩ, họa sĩ - minh họa trước tiên phải là người yêu văn chương, phải là một người đọc đặc biệt, có năng lực cảm nhận văn thơ mới có thể tạo ra bản song tấu văn thơ-hội họa, mới có thể “dịch” văn chương ra hình màu được.

Lê Thiết Cương

Media

Thời sự

Công đoàn

Thế giới

Xã hội

Pháp luật

Kinh doanh

Bất động sản

Văn hóa - Giải trí

Thể thao

Xe +

Sức khỏe

Bạn đọc

Xem giao diện mới

Minh họa là...?

Đấu giá trực tuyến minh hoạ ấn phẩm "Người kép già" của hoạ sĩ Thành Chương

Tranh lụa Việt sáng giá trên sàn đấu giá

Cuốn sách tranh minh hoạ hài hước về nghề giáo chinh phục độc giả

Nhìn lại diễn biến vụ bé trai rơi xuống trụ bê tông ở Đồng Tháp

Khoảnh khắc AFF Cup: Khép lại hành trình của ông Park Hang-seo

Rung lắc thượng tầng tại Eximbank: Thập kỷ rối ren chưa kết thúc

Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam đã có nhiều giải pháp hỗ trợ người lao động mất việc

Hà Nội: Sau chấn chỉnh, loạt lô cốt vẫn án ngữ trên đường Vũ Trọng Khánh

Đấu giá trực tuyến minh hoạ ấn phẩm "Người kép già" của hoạ sĩ Thành Chương

Tranh lụa Việt sáng giá trên sàn đấu giá

Cuốn sách tranh minh hoạ hài hước về nghề giáo chinh phục độc giả

Cơ Quan Của Tổng Liên Đoàn Lao Động Việt Nam

Liên Hệ:

Hỗ Trợ Quảng Cáo