1. Bánh chưng
Nhắc đến Tết là không thể thiếu món bánh chưng. Thậm chí, việc gói bánh chưng cũng trở thành một nét văn hoá ngày tết truyền thống. Đặc biệt với gia đình miền Bắc, bánh chưng sẽ xuất hiện đều đặn trên tất cả các mâm cơm cúng dịp tết. Theo như lịch sử lâu đời, bánh chưng tượng trưng cho mặt đất.
Sự kết hợp hài hòa giữa gạo nếp dẻo, đậu ngọt bùi, tiêu cay nhẹ và thịt mỡ béo ngậy đã tạo nên một hương vị ngày Tết không thể lẫn vào đâu được. Những ngày cuối năm miền Bắc thường có thời tiết giá lạnh, khung cảnh cả gia đình quây quần bên nồi bánh chưng chờ chín cũng mang đến nét xum vầy ngày xuân. Bánh chưng còn được dùng làm đồ lễ tết. Tuy là món ăn đơn giản, nhưng phải quý trọng nhau lắm thì người ta mới tặng bánh chưng.
2. Xôi gấc
Trên ban thờ cúng truyền thống của người Việt, thường có một đĩa xôi. Màu đỏ của xôi gấc rất bắt mắt và cũng mang đến không khí hân hoan ngày tết. Chính vì vậy, xôi gấc được ưu tiên bày biện trên mâm cỗ Tết, để gia chủ đón may mắn cho năm mới.
Xôi gấc được nấu từ gạo nếp ngon và được trộn với gấc tươi rồi cho vào đồ chín, khi bắc ra phải đánh đều với 1 lượt mỡ mỏng. Xôi gấc có thể được đánh với chút đường, tạo vị ngọt nhẹ. Ngoài lớp xôi, đôi khi gia đình cầu kì có thể nấu thêm lớp đỗ xanh đánh nhuyễn với đường như chè kho rồi nén ở giữa hai lớp xôi gấc.
3. Dưa hành
“Thịt mỡ, dưa hành, câu đối đỏ” là những thứ không thể thiếu trong ngày tết. Trên mâm cơm Tết, có rất nhiều món ngon nhưng không thể thiếu đĩa dưa hành. Món này tuy chỉ là đồ muối dân dã, nhưng lại có vị chua giòn, rất hợp với bánh chưng.
Hành sau khi muối nén, có độ giòn tan, một chút cay tê nhẹ hơi hăng của hành đã chuyển thành vị chua chua, thơm thơm. Miếng dưa hành đưa cơm cùng đĩa thịt đông hay ăn ghém với bánh chưng. Có đĩa dưa hành là món chống ngấy hữu hiệu nhất trong ngày tết mà bạn không thể quên.
4. Nem rán
Hầu hết các gia đình đều có đĩa nem rán, ăn kèm với nước chấm chua ngọt và chút rau sống. Nem rán có thể nói là món “đắt khách” nhất ngày tết. Vì bản thân món nem đã có sự cân bằng cả về dinh dưỡng lẫn hương vị trong đó.
Bên ngoài màu vàng óng, phần nhân nem được trộn đều giữa thịt, rau giá, cà rốt, mộc nhĩ… Tạo nên hương vị rất cân bằng, có chút ngọt của rau củ, hoà cùng hương vị thơm thơm của mộc nhĩ. Nem rán cũng thể hiện sự khéo léo của người đứng bếp trong nhà, dù nem không khó để làm. Nhưng quấn nem sao cho chặt vừa tay, phần nhân khi rán không bị nát vỡ là một nghệ thuật.
5. Bánh tét
Nếu như miền Bắc có bánh chưng thì miền Trung và miền Nam lại có bánh tét. Bánh Tét khá tương đồng với bánh chưng khi cùng được chế biến theo kiểu 1 lớp gạo nếp bên ngoài, gói phần nhân bên trong. Bánh Tét miền Trung được gói bằng lá chuối. Trong khi bánh tét ở miền Trung được làm một cách khá là giản dị thì ở miền Nam đã được “cải tiến” một cách rõ rệt. Bởi vì bánh ở đây có hai loại đó chính là bánh tét nhân mặn và nhân ngọt. Với nhân mặn thì ngoài nguyên liệu là đậu và thịt mỡ truyền thống, nhiều nhà còn cho thêm cả trứng muối, lạp xưởng để thêm nhiều khẩu vị khác nhau. Bánh tét có ý nghĩa là sự hội tụ của đất và trời.
Bánh Tét giống bánh Chưng ở nguyên liệu, nhưng cách gói khác nhau về tạo hình. Bánh tét được gói lại thành từng đòn hình trụ. Khi ăn, từng khoanh bánh tròn sẽ được xắt ra và chia đều tất cả các lớp nhân bánh.
6. Dưa món
Dường như đồ chua để giúp cân bằng khẩu vị và chống ngán là đặc trưng chung của mâm cơm tết 3 miền. Miền Bắc có dưa hành thì miền Trung lại có dưa món. Được kết hợp từ nhiều nguyên liệu khác nhau như củ cải, cà rốt, dưa leo, đu đủ, củ kiệu,… đã tạo nên món đồ chua vừa bắt mắt, vừa quyến rũ khẩu vị.
Ngày tết, có nhiều món sơn hào hải vị nhưng không thể thiếu món đồ chua giúp cân bằng vị giác.
Mặc dù nghe qua có vẻ đơn giản nhưng để có thể làm được dưa món đầy sắc và vị thì tốn không ít thời gian và sự tỉ mỉ. Dưa món phải đảm bảo được độ giòn giòn, chua chua. Do kết hợp nhiều loại rau củ hơn, dưa món thường trông rất bắt mắt với nhiều màu sắc. Người khéo tay có thể tạo hình khi cắt tỉa chuẩn bị cho dưa món. Dưa món có thêm chút đường, mặc dù vị chua là chủ đạo nhưng vẫn rất dễ nhận ra chút ngọt của đường.
