Thưa ông Vũ Nguyên Hùng - Quyền Viện trưởng Viện phim Việt Nam, công nghệ số đã đem tới cơ hội cho công tác lưu trữ bảo quản phim ở nước ta như thế nào?
- Ông Vũ Nguyên Hùng: Công nghệ số với rất nhiều ưu điểm đã giúp cho công tác số hóa phim lưu trữ trở thành một xu thế tất yếu. Trong tương lai, ta chưa nói trước được, nhưng trong giai đoạn hiện nay thì đó là một phương pháp tối ưu nhất. Công nghệ số có rất nhiều ưu điểm. Như ưu điểm về mở rộng quy mô lưu trữ. Trước đây, chúng ta lưu trữ phim nhựa tốn nhiều diện tích kho bãi. Một bộ phim 90 phút ít nhất cũng phải có 9-10 cuộn phim. Bây giờ nếu lưu trữ bộ phim ấy vào một băng từ hoặc thiết bị ghi hình thì nó nhỏ xíu. Về việc nhân bản in phim lưu trữ, nếu từ phim nhựa in sang phim nhựa rất tốn kém và kỳ công. Nhưng nhân bản số hóa rất nhanh gọn tiện lợi. Việc phổ biến khai thác các tư liệu cũng thuận lợi vô cùng, chất lượng hình ảnh được bền qua thời gian. Với phim nhựa, qua thời gian, hình ảnh bị phai mờ, bị xước. Nhưng khi lưu trữ kĩ thuật số, việc phục chế các tư liệu hình ảnh cũng rất thuận lợi, lại có nhiều phần mềm để phục chế. Tuy nhiên, lưu trữ định dạng số đòi hỏi chi phí cao hơn, và phải luôn cập nhật, update trang thiết bị, phần mềm mới.
Viện phim Việt Nam đã chuyển đổi được khoảng bao nhiêu cuốn phim nhựa sang định dạng kỹ thuật số, thưa ông?
- Việc lưu trữ bảo quản phim được thực hiện ở nhiều đơn vị, như ở các đài truyền hình, các hãng phim. Viện phim Việt Nam là đơn vị lưu trữ phim của quốc gia. Tất cả phim sản xuất trong nước bằng tiền ngân sách đều được đưa về đây. Hiện nay, chúng tôi đang lưu trữ khoảng 80.000 cuốn phim nhựa các loại, đã thực hiện số hóa được 1/3. Số lượng này chưa đáp ứng được kỳ vọng của chúng tôi, bởi máy móc thiết bị còn hạn chế. Viện được trang bị máy in chuyển từ phim nhựa sang số hóa trực tiếp chứ không phải chiếu lên màn hình rồi thu lại như ở một số đơn vị hãng phim đang làm. Nếu thu lại theo phương pháp thủ công như thế, hình ảnh không thể đạt chất lượng được. Với các hiện vật gốc, chúng tôi vẫn thường xuyên kiểm tra, bảo quản để lưu giữ lâu dài. Đây là những hiện vật có giá trị lịch sử, văn hóa.
Trong quá trình chuyển đổi kỹ thuật số, có những phim nhựa cần phải phục chế?
- Chúng tôi thường xuyên gặp những trường hợp như vậy, nhất là những phim sản xuất đã lâu rồi hoặc là phim kém chất lượng ngay từ đầu vào tiếp nhận. Chúng tôi thực hiện tu sửa những bộ phim bị xuống cấp trước khi số hóa, tu sửa ngay trên bản phim nhựa. Tuy nhiên, việc tu sửa không thể đạt chất lượng 100% được. Hiện nay, viện mới tiến hành phục chế thử nghiệm một số bộ phim quý hiếm về lãnh tụ, về những sự kiện lớn của đất nước. Ví như phim “Ngày độc lập 2.9.1945” sản xuất năm 1975, hoặc phim “Hồ Chí Minh, chân dung một con người”. Đây là những phim cực kỳ quý giá với những hình ảnh tư liệu lần đầu tiên được sử dụng, như cảnh Bác Hồ đọc Tuyên ngôn độc lập ở Quảng trưởng Ba Đình năm 1945 do nhóm tác giả sưu tầm được, còn nguồn gốc ai quay, tư liệu gốc ở đâu thì chưa thể khẳng định chính xác. Những hình ảnh từ hai bộ phim này về sau được nhiều bộ phim khác khai thác lại.
Để làm tốt công tác lưu trữ bảo quản phim, Viện phim Việt Nam có sự kết nối với các đơn vị trong nước và hợp tác nước ngoài như thế nào, thưa ông?
- Ở trong nước, chúng tôi thường xuyên liên hệ với các hãng phim, các doanh nghiệp phim ảnh nhà nước và cả tư nhân nữa. Ngoài đưa phim về, chúng tôi cũng phải có những tài liệu kèm theo phim, cũng phải quan hệ rất mật thiết với các đơn vị, những người làm phim và các anh chị em làm nghề để có những tài liệu bổ sung. Về mặt quan hệ quốc tế, chúng tôi là thành viên của tổ chức FIAF với gần 200 thành viên từ các tổ chức Nhà nước và phi Chính phủ. Chúng tôi có những mục tiêu của tổ chức này, đề cao quy tắc về bảo quản phim và các tiêu chuẩn thiết thực cho mọi lĩnh vực công tác lưu trữ, thúc đẩy để hình thành các Viện lưu trữ quốc gia (ở những nước chưa thành lập), góp phần quảng bá văn hóa điện ảnh của nước mình đối với bạn bè quốc tế, tạo điều kiện cho việc nghiên cứu, học tập trong rộng rãi cộng đồng, thúc đẩy sự hợp tác giữa các thành viên trong hiệp hội để trao đổi về kỹ thuật lưu trữ, bảo quản và phổ biến. Chúng tôi cũng rất tự hào về nghề nghiệp của mình, được Nhà nước tin cậy giao cho một kho tàng tư liệu vô cùng giàu có, từ đó đề cao trách nhiệm của mình trong việc giữ gìn và quảng bá các tư liệu.
Ngoài việc lưu trữ phim nhựa với những điều kiện về độ ẩm, độ lạnh, lưu trữ trên băng từ hoặc các ổ cứng thì Viện phim có tính đến phương án lưu trữ bảo quản phim kỹ thuật số qua các phương tiện trung gian, những kho lưu trữ chuyên nghiệp trên thế giới?
- Đương nhiên là chúng tôi nghĩ đến. Song kỹ thuật số luôn luôn thay đổi. Ngày hôm nay, ta lưu trữ ở định dạng này, ngày mai có thể chuyển sang định dạng khác mà bắt buộc những định dạng đấy là bản quyền phải chạy theo, rất tốn kém. Ví dụ, khoảng vài năm trước, chúng ta lưu trữ bằng băng betacam. Bây giờ, các máy betacam không sản xuất nữa, những hình ảnh lưu trữ betacam không có đầu đọc, rất khó khăn để có thể xem lại. Với kỹ thuật số, tất cả định dạng mà ta đang lưu trữ, 2 K, 4 K, bây giờ không có thiết bị đọc. Thế nên rất là khó. Do đó, chúng tôi vừa làm vừa đánh giá nhận định xu hướng phát triển để có những hướng vận động theo. Công việc lưu trữ tài liệu nói chung, trong đó có lưu trữ bảo quản phim, tưởng rất là tĩnh, tưởng như đang làm những việc thuộc về ngày hôm qua. Nhưng thực tế công việc ấy lại luôn vận động, bắt nhịp vào guồng quay của cuộc sống, của sự phát triển khoa học công nghệ. Lưu trữ bảo quản phim không chỉ có ý nghĩa về mặt văn hóa - nghệ thuật mà còn là lưu trữ ký ức. Ở các nước phát triển, điều này được đặc biệt coi trọng. Một hiện tại tốt đẹp phải được xây dựng trên nền móng vững chắc của quá khứ.
Và ở các nước phát triển, họ vẫn kinh doanh những sản phẩm văn hóa rất tốt.
- Vâng. Ở các nước phát triển, họ có công nghiệp biểu diễn, công nghiệp điện ảnh, công nghiệp thời trang... đạt mục đích cả về doanh thu và quảng bá văn hóa. Ví như ở Mỹ, Pháp, Hàn Quốc, Nhật Bản, họ làm rất bài bản và chuyên nghiệp... Nước ta cũng đang tìm hiểu về lĩnh vực này.
Khi đặt ra vấn đề khai thác dịch vụ từ kho tư liệu phim cũng như tính tới việc bảo quản lâu dài dù trên bất cứ thiết bị nào cũng đều tốn kém, chúng ta cũng phải chọn lọc trong lưu trữ phim?
- Đương nhiên là phải chọn lọc rồi. Chúng tôi phân loại từng giá trị tư liệu để lưu trữ và quan trọng nữa là đưa tư liệu ấy để mọi người sử dụng, khai thác như thế nào cho ý nghĩa. Khi tham gia giới thiệu tới công chúng những bộ phim kinh điển của điện ảnh Việt Nam như “Con chim vành khuyên”, “Nổi gió”, “Chị Tư Hậu”, “Vĩ tuyến 17 ngày và đêm”... nhận được những phản hồi tích cực từ phía người xem, trong đó có nhiều bạn trẻ, những người làm tư liệu như chúng tôi cảm thấy rất hạnh phúc. Tôi nghĩ, xã hội ngày càng phát triển thì những giá trị tinh thần càng được đề cao, những trong câu chuyện quá khứ càng trở nên quý giá, giúp cho chúng ta thấu hiểu, chiêm nghiệm, vượt qua sóng gió để đứng vững trong hiện tại và hướng đến tương lai.
Xin cảm ơn ông về cuộc trao đổi này.
