Yêu nghề diễn kịch vô hạn, và một khi tìm thấy ở kịch lịch sử chiếc chìa khóa vàng mở lối vào trái tim khán giả trẻ, Hoàng Yến quyết chí bắt tay dựng chùm kịch lịch sử 3 vở “Yêu là thoát tội” (2018, huy chương Bạc Liên hoan Sân khấu Kịch toàn quốc 2018 tại TP.HCM), “Vụ án cậu Trời” (2019), “Thành Thăng Long thuở ấy”(3.2021).
1.
Cùng đồng nghiệp giảng viên, sinh viên Đại học Sân khấu - Điện ảnh Thành phố Hồ Chí Minh (TPHCM), một số nghệ sĩ yêu mô hình sân khấu chinh phục khán giả trẻ bằng kịch lịch sử, Hoàng Yến bắt đầu công cuộc này bằng cách thu phục mới: Ngay buổi công diễn “Yêu là thoát tội” năm 2018 tại Nhà hát Thế Giới Trẻ, Hoàng Yến đã sáng kiến mời các thầy cô giáo dạy môn Văn, Sử trong các trường trung học phổ thông tại TPHCM đến xem vở kịch lịch sử, để biết họ cảm nhận, đánh giá chất lượng nghệ thuật của việc dàn dựng, biểu diễn vở kịch lịch sử đầu tay này, và đoán chắc, họ sẽ cho học trò đến xem, nếu chính họ thấy thích. Quả nhiên, Hoàng Yến vỡ òa hạnh phúc khi thấy họ dẫn học sinh đi xem, lan truyền sự yêu thích kịch lịch sử đến nhiều lớp học sinh và thầy cô giáo của các trường khác.
Tôi đã cùng mua vé và dẫn dụ sinh viên, học viên cao học của Đại học (ĐH) Văn hóa, ĐH Khoa học xã hội và nhân văn TPHCM, ĐH Hoa Sen, ĐH Văn Lang… đến xem tại đây, cùng chia sẻ hạnh phúc với Hoàng Yến, khi tìm được đông đảo người xem học sinh sinh viên TPHCM. Bởi thế, 2018 là năm đầu tiên, NSND Hoàng Yến vui mừng, vì không phải đem tiền nhà… bù lỗ.
Chỉ diễn tại sân khấu quay, đến nay, “Yêu là thoát tội” vượt mốc 100 suất diễn tại một địa điểm. Song, từ khi khởi cuộc diễn kịch lịch sử đến giờ, kịch Hoàng Yến vẫn phải bán vé trên mạng. Hoàng Yến cho biết: Sân khấu quay duy nhất của trường và của TPHCM đã cho đơn vị tư nhân thuê và tự trang bị kỹ thuật, nên sân khấu Hoàng Yến của chính nhà trường đã không thể có lịch diễn vào ngày đẹp cuối tuần, phải trả tiền thuê rạp nếu muốn diễn ở đó. Đến nay, sân khấu Hoàng Yến cũng chỉ có lịch diễn vào thứ năm trong tuần. Nên nỗi ưu tư lớn nhất của Hoàng Yến vẫn là “không có nhà để hát”, không có sàn diễn cố định để diễn…
2.
Sau “Yêu là thoát tội”, Hoàng Yến dựng tiếp “Vụ án cậu Trời”. Hai vở kịch lịch sử này hấp dẫn khán giả trẻ TPHCM trước hết là ở hai kịch bản được tác giả Lê Chí Trung xây dựng xung đột kịch trên hai vụ án, lồng vào hai câu chuyện tình bi hùng và bi thảm trong lịch sử: Vụ án Lệ Chi Viên và vụ án cậu Trời Đặng Mậu Lân.
Vụ án thứ nhất được “kịch hóa” trên chuyện tình tay ba chép trong chính sử, giữa Vua Lê - Nguyễn Thị Lộ - Nguyễn Trãi. Tác giả đã cố ý khai thác sự kiện lịch sử này theo hướng một thông điệp về tình yêu: Yêu là không có tội, nên đặt tên kịch “Yêu là thoát tội”. Tình yêu tay ba này diễn ra oái oăm giữa vị quan đại thần già (Nguyễn Thái Úy), ở giữa là người vợ trẻ (Thị Lan) và vị vua trẻ đẹp, lẫm liệt oai phong. Thị Lan đã yêu cả hai, như vợ yêu kính chồng già và như người tình trẻ yêu vị vua đang độ thanh xuân. Kết cuộc là những cái chết bi thương…
Rõ là viết về nhân vật lịch sử có thật, nhưng tác giả đã “phiếm chỉ” tên thật nhân vật thành vua - Thị Lan - Thái Úy, đặng mài sắc thông điệp tình yêu kiểu… ngôn tình hiện đại: Yêu là vô tội, là tình cô đơn và phải trả giá bằng cái chết…
Kịch bản đã tạo tiền đề hữu hiệu cho đạo diễn Xuân Hồng, với cố vấn dàn dựng NSND đạo diễn Trần Ngọc Giàu, tìm được cách xử lý ước lệ hoàn hảo cho “Yêu là thoát tội” trên sân khấu quay, trong mỹ học của không gian sân khấu tối giản: Không cung điện vàng son, không rừng núi xa xôi, nhân vật chuyển động theo lên xuống bậc cầu thang theo vòng quay hữu lý, với cách diễn sáng đẹp về hình thể và nghệ thuật thốt lời, nhả chữ điêu luyện, đạt chiều sâu“tiềm đài từ” của ba vai chính: NSND Hoàng Yến vai Thị Lan, NSƯT Trần Tường vai Thái Úy, Lê Hoàng Giang vai vua.
Ba vai phụ: Quan nịnh Lê Đa của Phạm Huy Thục, vai hoàng hậu của Kim Dung, thái giám của Sĩ Hoàng cũng là vai đặc sắc. Xử lý ánh sáng đẹp khiến trang phục sân khấu tuyền màu trắng cho toàn bộ các vai kịch của nhà thiết kế Sỹ Hoàng đã lên hết vẻ tinh khôi trong tính ước lệ của màu trắng nhất quán. Trang phục tham gia vào diễn xuất và hành động kịch của vở diễn, trong những cảnh diễn bắt mắt, động lòng người xem.
3.
Vở “Vụ án Cậu Trời” Lê Chí Trung viết cho sân khấu Hoàng Yến, là câu chuyện về Cậu Trời Đặng Mậu Lân, em trai tuyên phi Đặng Thị Huệ, ái phi được sủng ái nhất của Chúa Trịnh Sâm, lợi dụng tình thế Chúa ốm nặng, quần thần tranh đoạt quyền lực rối loạn, đã gây bao tội ác tày trời, cần phải luận tội và xử án.
Nhân vật Đặng Thị Huệ được Lê Chí Trung “phức tạp hóa”, với nội tâm giằng xé dữ dội nhất trong kịch bản đã rơi vào vai diễn của NSND Hoàng Yến. Yến diễn rất giỏi sự phân thân ngổn ngang này của nhân vật Đặng Thị Huệ, giữa tình yêu với Chúa Trịnh Sâm - tham vọng quyền lực cho con trai Trịnh Cán - sự bao che cho ngông cuồng dục vọng, bất chấp luật pháp của em trai Đặng Mậu Lân. Vì thế, Đặng Thị Huệ đã giết những vị quan chính trực thực thi công lý: Lê Quý Đôn, Ngô Thì Nhậm.
Đạo diễn NSND Trần Ngọc Giàu đã cố vấn đạo diễn Lê Hay tìm được hình thái vở diễn chính luận cho “Vụ án Cậu Trời”, tô đậm cuộc đấu lý, tìm nhân chứng vật chứng thuyết phục, nhằm kết tội cậu Trời, hoàn tất thông điệp vở diễn: Công lý phải được thực thi bằng việc xử đúng người đúng tội, dù có là Cậu Trời đi nữa!
Dàn diễn viên Phương Minh, Sỹ Hoàng, Quốc Việt, Trọng Hiếu… đã diễn tung hứng khá ngoạn mục với Hoàng Yến, giúp khán giả trẻ hiểu thêm những nỗi đau lịch sử, và có thêm liên hệ cần thiết với thế sự hôm nay…
4.
Vở “Thành Thăng Long thuở ấy” của tác giả Chu Thơm, đạo diễn NSND Giang Mạnh Hà ra mắt tháng 3.2021, là thành công mới, theo đúng mục tiêu chinh phục khán giả học đường của NSND Hoàng Yến.
Chu Thơm đã làm mới chính kịch bản của mình, sau hai thành công trước đó. Với tên ban đầu “Anh hùng và mỹ nhân”, Nhà hát Kịch VN đã đoạt huy chương Vàng Hội diễn Kịch chuyên nghiệp toàn quốc 2009 tại TP HCM. Năm 2015, kịch bản này chuyển thể cải lương, với tên “Tình sử hai vương triều”, Nhà hát NTTT Đồng Nai đoạt tiếp Huy chương Vàng Cuộc thi Nghệ thuật Sân khấu Cải lương chuyên nghiệp toàn quốc 2015.
Hoàng Yến đánh giá cao cách viết mới của Chu Thơm, với cách dựng mới của Giang Mạnh Hà, đủ tự tin để cùng các bạn diễn thoát khỏi cái bóng của đạo diễn Lê Hùng và của chính đạo diễn Giang Mạnh Hà đã in vào hai vở diễn trước.
Cái mới nhất của kịch bản là đã dựng được cuộc chuyển giao quyền lực từ ngôi vương cuối nhà Lý đã tồn tại hơn 200 năm, sang ngôi vương đầu nhà Trần, tồn tại sau đó hơn 170 năm, với những chiến công hiển hách nhất trong lịch sử chống ngoại xâm của Việt Nam. Cuộc chuyển giao bi hùng này do Trần Thủ Độ kiến trúc, đã được Chu Thơm chế biến thành xung đột kịch xuyên suốt kịch bản, xuyên qua cuộc tình quân vương đẹp nhất và bi thương nhất giữa nữ vương cuối nhà Lý, Lý Chiêu Hoàng và Trần Cảnh, quân vương khởi đầu nhà Trần.
Giang Mạnh Hà vốn là đạo diễn biệt tài về dựng cải lương, đã biết mang chất bi thương vốn có của cải lương sang cài đặt ngọt ngào vào vở diễn chính kịch - lịch sử, thăng hoa văn bản kịch mới của Chu Thơm. Thiết kế thành Thăng Long trên sân khấu đã được Hà tối giản bằng hai bục - trụ cao màu trắng, nối nhau thành cổng hoàng thành Thăng Long, luôn xoay chuyển và có bậc lên xuống, nổi bật trên nền đen của phông hậu, đã phục vụ thật hiệu quả cho di chuyển của các nhân vật suốt vở diễn, trong chuyển động xuyên suốt của xung đột kịch.
Ngoài hai nghệ sĩ vẫn đảm đương xuất sắc vai chính là NSND Hoàng Yến vai Lý Chiêu Hoàng, nghệ sĩ trẻ Lê Hoàng Giang vai Trần Cảnh, vai Trần Thủ Độ của Tây Phương - đạo diễn của sân khấu Hoàng Hạc, là một phát hiện mới của Hoàng Yến. Ngoại hình bề thế, tiếng nói sân khấu uy quyền, diễn xuất thông minh, đĩnh đạc đã khiến Trần Thủ Độ là vai diễn khá hoàn hảo của Tây Phong…
Cặp đôi đẹp nhất, tình nhất, diễn ăn ý nhất của vở diễn là Lý Chiêu Hoàng và Trần Cảnh. Hoàng Yến và Hoàng Giang phối kết diễn xuất ăn ý, tinh tế, khả ái, từ lúc bắt đầu yêu đến khi kết thúc có hậu, lấy được thương cảm của người xem. Đây cũng là vai diễn sáng đẹp, hầu như không tì vết của Hoàng Yến.
Hai nhân vật chép sử trẻ, già cũng là hai vai sáng sân khấu của Phạm Thục và Quốc Việt, với diễn xuất thông minh hài hước, đặc biệt là mấy đoạn nói sử theo Rap của Quốc Việt đã làm sàn diễn trở nên sống động, tươi trẻ bất ngờ. Nhạc sĩ Nguyễn Hà Trung cũng bất ngờ gây không gian tươi xanh cho diễn xuất bằng những ca khúc có giai điệp đẹp hiện đại, viết riêng cho vở diễn lịch sử.
Ấn tượng với vở diễn mạnh đến mức, nhiều khán giả trẻ xem xong vẫn còn bàng hoàng tiếc nuối. Tôi mời vợ chồng GS Trần Ngọc Thêm, mấy giảng viên, nhà báo trẻ đi xem, họ đều cảm nhận sâu sắc về một vở kịch lịch sử thật hay…
