Keo sơn

Lê Thiết Cương |

Văn hóa chính là một chất keo gắn kết cộng đồng của một dân tộc. Đồng hương, cội nguồn, hòa giải, hàn gắn, đoàn kết gì thì cũng phải bắt đầu từ văn hóa, coi văn hóa là nền móng. Văn hóa Việt Nam là văn hóa làng, làng Việt làm ra nước Việt, chất Việt là chất làng. Tất cả tinh túy của văn hóa nghệ thuật Việt đều từ làng mà ra. Làng Việt là làng nước, nước Việt là nước làng.

Vị trí địa lý của nước ta nằm ở góc mép lục địa Châu Á, phát triển theo chiều dài, hẹp chiều ngang. Với vị trí ấy cũng là nơi kết của những dòng sông. Vì sông nào mà chả chảy từ tây sang đông để về với biển. Việt Nam là nước của những cửa sông, trải dài từ bắc tới nam. “Quê ta đâu cũng là sông nước/ Phơi phới triều lên bát ngát bờ" (thơ Tô Thùy Yên). Sông Hồng, sông Mã (Thanh Hóa), sông Lam (Nghệ An), sông Hương (Huế), sông Thu Bồn (Quảng Nam), sông Côn (Bình Định), sông Cửu Long… Sông nối rừng núi với đồng bằng và với miền biển. Sông không chỉ là con đường giao thông, chuyên chở người và hàng hóa mà còn nối kết văn hóa của các vùng miền với nhau.

Có nền văn minh nào mà lại không ở bên một dòng sông? Nếu coi Việt Nam là một vùng văn hóa thì mỗi dòng sông ấy tạo ra một tiểu vùng văn hóa, làm cho văn hóa Việt đa dạng phong phú. Không có một nơi nào, miền nào, làng nào ở Việt Nam mà không là một làng nghề. Nghề thủ công đã là một truyền thống của người Việt, một truyền thống mấy nghìn năm từ gốm, đúc đồng (trống đồng Đông Sơn) đến mây tre, dệt lụa, chạm khắc gỗ, giấy… Bài viết này xin được nói về nghề sơn của người Việt - nước Việt.

***

Sơn là một nguyên liệu cổ truyền của người Việt. Hiện vật nhiều tuổi nhất là chiếc mái chèo sơn then (đen) trong ngôi mộ thuyền ở Việt Khê - Hải Phòng có tuổi khoảng 2.500 năm (khai quật 1961). Hoặc dụng cụ chế tác sơn như thép (bút vẽ), bàn vặn sơn, bát đựng sơn… trong một ngôi mộ ở Thủy Nguyên - Hải Phòng có tuổi khoảng 2.000 năm (khai quật năm 1972). Nhựa sơn từ cây sơn là nguyên liệu chính của nghề sơn. Cây sơn có ở nhiều nơi, nhưng tốt nhất là ở vùng trung du, Yên Bái, Phú Thọ. Các nước Châu Á đều có cây sơn. Cây sơn Việt Nam thuộc giống Rhus succedenes, chất lượng rất tốt và tốt hơn so với một số nước.

Các sản phẩm chế tác từ sơn thân thuộc trong đời sống của người Việt từ đồ thờ trong đình chùa như tượng thờ, hoành phi, câu đối, cửa võng, ngai thờ, cuốn thư, hộp đựng sắc phong, mõ, mâm bồng… đến đồ gia dụng như tủ, bàn, mâm, khay… Sơn có thể phủ trên nhiều chất liệu làm cốt như gỗ, đất, đá, đồng. Ở chùa Đậu (Thường Tín - Hà Nội) có hai pho tượng phủ sơn mà cốt là hai vị thiền sư sau khi tịch diệt, niên đại thế kỷ 17. Đây là một dẫn chứng về cách ứng dụng sơn rất đặc biệt của cha ông ta.

Ngoài sơn mài còn có sơn mài khảm trai, sơn quang dầu… Ở các bảo tàng lớn trên thế giới đều trưng bày tác phẩm sơn mài Việt Nam như: Bảo tàng Lịch sử Tự nhiên Hoa Kỳ (New York), Bảo tàng Guimet (Paris)…

Thánh Gióng. Tranh: Nguyễn Tư Nghiêm
Thánh Gióng. Tranh: Nguyễn Tư Nghiêm

Năm 1925, Trường Mỹ thuật Đông Dương thành lập. Các ông thầy người Pháp ngoài dạy vẽ sơn dầu còn khuyến khích sinh viên nghiên cứu chất liệu truyền thống, trong đó có sơn mài. Chính vì vậy, mỹ thuật Việt Nam hiện đại có nhiều tên tuổi bậc thầy gắn với chất liệu này như Nguyễn Gia Trí (Vườn xuân Trung Nam Bắc), Nguyễn Sáng (Chùa Phổ Minh), Nguyễn Tư Nghiêm (Thánh Gióng), Kim Đồng (Lò nồi)… Như vậy là ngoài sơn mài mỹ nghệ, Việt Nam có thêm sơn mài mỹ thuật. Đó cũng là một nét độc đáo. Các giai đoạn phát triển của mỹ thuật Việt Nam kế tiếp thế hệ bậc thầy mỹ thuật Đông Dương đều có những họa sĩ thành danh với chất liệu sơn mài như Trương Bé, Bùi Hữu Hùng, Đinh Quân…

Các làng nghề sơn nổi tiếng như Hạ Thái, Chuyên Mỹ (Phú Xuyên - Hà Nội), làng Sơn Đồng (Hoài Đức) chuyên tượng thờ và đồ thờ, Cát Đằng sơn quang dầu, Đình Bảng (Bắc Ninh), Bình Dương trước 1975 có thương hiệu Thành Lễ nổi tiếng… 

***

Văn hóa Việt Nam là văn hóa làng, làng Việt làm ra nước Việt, chất Việt là chất làng. Tất cả tinh túy của văn hóa nghệ thuật Việt đều từ làng mà ra. Làng Việt là làng nước, nước Việt là nước làng. Từ hát cửa đình đến chèo sân đình, đến rối nước ở thủy đình, quan họ ở các làng Kinh Bắc, hội làng cho đến điêu khắc đình làng, chùa làng đều là những kiệt tác của nghệ thuật Việt… Làng là đơn vị hành chính cơ bản của nước Việt. Nói đến làng là nói đến đình làng, chùa làng, cổng làng, giếng làng nhưng đằng sau lũy tre làng (hiểu rộng ra là bản làng, buôn làng) chính là tình làng nghĩa xóm, tối lửa tắt đèn có nhau, yêu thương đùm bọc, đó chính là linh hồn của làng, là chất keo gắn kết người làng với nhau, gắn kết gia đình, gắn kết các làng lại để làm nên một ngôi làng lớn, mang tên làng Việt, nước Việt. Người ta hay gọi tình cảm gắn bó keo sơn cũng là vậy.

Văn hóa chính là một chất keo gắn kết cộng đồng của một dân tộc. Đồng hương, cội nguồn, hòa giải, hàn gắn, đoàn kết gì thì cũng phải bắt đầu từ văn hóa, coi văn hóa là nền móng.

Thế giới ngày càng mở, càng phẳng, càng 4.0 thì bản sắc văn hóa dân tộc càng phải cần gìn giữ. Giai đoạn hiện nay chính là lúc thể hiện bản lĩnh văn hóa của mỗi dân tộc. Sự pha tạp lai căng rất khó tránh vì văn hóa bền vững bao nhiêu thì lại mong manh bấy nhiêu. Thêm một điều nữa, tình hình chính trị trong khu vực cũng như trên thế giới ngày càng nhiều những diễn biến phức tạp. Hơn lúc nào hết, đây chính là thời điểm mà sức mạnh đoàn kết dân tộc cần được đề cao. Như đã nói ở trên, văn hóa là chất keo gắn kết người Việt, dân tộc Việt, lịch sử của dân tộc đã minh chứng điều ấy.

7.2020

Lê Thiết Cương
TIN LIÊN QUAN

Ông Nguyễn Xuân Phúc thôi giữ chức vụ Chủ tịch nước

Thanh Hà |

Ban Chấp hành Trung ương Đảng đồng ý để ông Nguyễn Xuân Phúc thôi giữ các chức vụ Uỷ viên Bộ Chính trị, Uỷ viên Ban Chấp hành Trung ương Đảng khoá XIII, Chủ tịch nước CHXHCN Việt Nam, Chủ tịch Hội đồng Quốc phòng, an ninh nhiệm kỳ 2021 - 2026.

Nhiều người trên thế giới tin tưởng sẽ giàu có hơn sau lạm phát

Quý An (theo Reuters) |

Có 2/5 số người được hỏi tin rằng họ sẽ giàu có hơn trong tương lai, trong bối cảnh suy thoái kinh tế và lạm phát.

Các nhà vườn miền Tây tất bật vận chuyển hoa ra chợ bán Tết

YẾN PHƯƠNG |

Tại một số vườn hoa Tếtmiền Tây, vào thời điểm này, các nhà vườn đang tất bật với việc xuất hoa bán cho thương lái, hoặc vất vả vận chuyển từng chậu hoa từ vườn ra chợ để bán Tết.

Tăng cường củng cố tin cậy chính trị Việt Nam - Hàn Quốc

Thanh Hà |

Chủ tịch Quốc hội Vương Đình Huệ và Chủ tịch Quốc hội Hàn Quốc Kim Jin-pyo nhất trí tiếp tục tăng cường củng cố tin cậy chính trị.

Tướng hàng đầu Mỹ thị sát quân đội Ukraina

Ngọc Vân |

Tướng Mỹ Mark Milley đến Đức để giám sát chương trình huấn luyện binh sĩ Ukraina của Lầu Năm Góc.

Hà Nội ngày cận Tết, ra khỏi nhà là gặp... tắc đường

Tô Thế |

Hà Nội - Cũng như mọi năm vào dịp cận Tết Nguyên đán, các tuyến đường ở Hà Nội luôn có mật độ phương tiện lưu thông rất cao. Nhiều tuyến phố ùn tắc bất kể ngày đêm.

Hà Nội phân luồng ra vào nội đô theo 6 hướng để giảm ùn tắc dịp Tết

PHẠM ĐÔNG |

Sở Giao thông Vận tải Hà Nội tổ chức phân luồng cho phương tiện ra vào nội đô theo 6 hướng để giảm ùn tắc trong dịp Tết Nguyên đán Quý Mão 2023.

Doanh nghiệp lên tiếng về việc cắt thưởng do không like, share bài của giám đốc

NHẬT HỒ |

Bạc Liêu - Công ty TNHH Công nghệ sinh học Trúc Anh (Công ty Trúc Anh) xác nhận thông tin trên là có thật và đây là nội dung chỉ đạo trên nhóm làm việc nội bộ của Tổng Giám đốc chứ không ban hành văn bản thực hiện.