Cỗ lá của người Mường Hoà Bình được hiểu đơn giản là mâm cỗ được bày trên lá thay vì bát, đĩa hay bất cứ vật dụng nào khác. Đây là nét văn hoá ẩm thực sơ khai của người Mường vẫn còn lưu giữ đến ngày nay, đặc biệt trong các dịp lễ, tết, cưới xin và ma chay.
Có mặt tại huyện Kim Bôi, tỉnh Hoà Bình vào một ngày đầu tháng 5.2022, may mắn được tham gia vào lễ thanh minh đầu năm của đồng bào Mường mới cảm nhận được không khí nhộn nhịp, hối hả trong quá trình tạo nên một mâm cỗ lá đúng hương vị vùng cao.
Để chuẩn bị được những mâm cỗ lá thịnh soạn, gia chủ phải chuẩn bị những nguyên liệu từ sớm, thậm chí sơ chế từ đêm hôm trước. Các món ăn chủ yếu từ cây, lá trên rừng và trong vườn nhà kết hợp thêm các loại gia vị truyền thống đã tạo nên những hương vị đậm đà khó quên.
Theo đồng bào Mường ở Kim Bôi, trên mâm cỗ lá thường có các món như: Rau đồ, canh loóng chuối (cây chuối non), chả lá bưởi, thịt lợn luộc, cá hấp... Mỗi món đều có một công thức chế biến vốn là bí quyết của người dân tộc nơi đây.
Độc đáo nhất trên mâm cỗ lá phải kể đến món chả lá bưởi. Người Mường từ bao đời nay dù sang hay hèn, ngày lễ, tết trên mâm cỗ đều không thể thiếu món ăn này. Đặc biệt, theo quan niệm bà con nơi đây, trong mâm cỗ cúng tổ tiên chưa có món chả lá bưởi thì chưa thực sự thể hiện lòng thành.
Ông Bùi Văn Tiến - người dân xã Kim Bôi, huyện Kim Bôi, tỉnh Hoà Bình - cho biết: “Trước đây, cỗ lá của người Mường Hoà Bình hầu hết toàn món luộc chấm muối hạt dổi là gia vị đặc trưng tại các vùng núi cao trong tỉnh”.
Theo ông Tiến, trải qua thời gian, những món ăn được chế biến phong phú hơn, nhiều gia vị được ướp cùng món ăn khiến hương vị càng thêm đậm đà. Cũng theo dòng chảy cuộc sống, nhiều món ăn hiện đại được bổ sung làm mâm cỗ phong phú hơn.
”Trong các làng Mường, cỗ lá được bà con gìn giữ truyền từ đời này qua đời khác và gắn liền với cuộc sống, sự phát triển của bà con dân tộc Mường”- ông Tiến cho biết thêm.
Ẩm thực Hòa Bình với mâm cỗ lá Mường còn được thêm thắt bởi các món ăn phụ trợ như bát canh "loóng" được nấu từ nước luộc thịt, xương và lá lốt với nõn chuối rừng non thái mỏng.
Cùng với đó, món xôi trắng thơm dẻo được đồ trong “cuốp” (chõ đồ xôi của người Mường Hòa Bình) từ gạo nếp nương toả mùi thơm phức, được gói vuông vức trong tàu lá chuối thể hiện sự khéo léo, biết vun vén của người phụ nữ Mường.
Trong mâm cỗ lá, thức ăn được bày biện theo hình tròn. Xen lẫn các món thịt, không thể kể thiếu những thức rau rừng tươi mơn mởn.
Háo hức thưởng thức các món ăn trong mâm cỗ lá, anh Đào Ngọc An - du khách đến từ Quảng Ninh - chia sẻ: “Cỗ lá của người Mường Hoà Bình có những nét đặc biệt khiến ai đã ăn một lần nhớ mãi”.
”Vị thơm nhẹ, ngai ngái của lá chuối rừng hoà cùng hương vị núi rừng của các món ăn đã tạo nên nét đặc trưng riêng mà không nơi nào có được” - anh An cho biết thêm.
Ngồi quây quần bên mâm cỗ lá, nhấp một chén rượu nồng trong tiết trời giao mùa se lạnh như đang được thưởng thức cả tinh hoa đất trời Tây Bắc, mọi lo toan cuộc sống như được gác lại, nhường chỗ cho những trọn vẹn, đủ đầy như mâm cỗ lá được bày lên.
Nếu có dịp ghé thăm miền Tây Bắc, du khách hãy một lần thưởng thức cỗ lá xứ Mường và cảm nhận nét độc đáo của ẩm thực vùng cao nơi đây.
