Cúng ông Công, ông Táo được xem là tục lệ lâu đời của người Việt. Vào ngày 23 tháng Chạp hàng năm, mỗi gia đình sẽ sửa soạn lễ vật gồm có bộ mũ ông Công, ông Táo và mâm cỗ thịnh soạn để tiễn ông Công, ông Táo về trời, báo cáo với Ngọc Hoàng những việc làm của gia đình trong năm qua.
Theo các chuyên gia văn hoá, thời điểm cúng ông Công, ông Táo không nhất thiết phải vào 23 tháng Chạp, có thể sớm hơn từ 21 - 22 tháng Chạp nhưng muộn nhất sẽ là trước 12h ngày 23 tháng Chạp và không nên cúng sau ngày 23 tháng Chạp.
Sở dĩ, nhiều người cho rằng nên cúng ông Táo trước 12 trưa 23 tháng Chạp là vì sau 12h trưa cổng thiên đình sẽ đóng lại và các ông Công ông Táo không thể báo cáo kết quả nữa.
Chuyên gia văn hoá Nguyễn Chí Bền - Ủy viên Hội đồng di sản văn hóa Quốc gia cho biết theo vòng quay thời gian, khi còn khoảng 7 ngày nữa là đến năm mới, tức ngày 23 tháng Chạp, là thời điểm đẹp nhất để người dân làm mâm cơm cúng, mời ông Công ông Táo ăn bữa cơm đó rồi cưỡi cá chép bay về trời.
Theo Giáo sư - Tiến sĩ Nguyễn Chí Bền, quan niệm cúng ông Công ông Táo trước 12h trưa là quan niệm của người dân miền Bắc còn đối với người miền Nam thời điểm tốt nhất cúng ông Công ông Táo là vào lúc chiều tối 23 tháng Chạp. Bởi, khi hóa cũng phải vào thời điểm nhập nhẹm tối, chân hương, tiền vàng, cá chép giấy sẽ được hóa cùng mũ áo để ông Công, ông Táo cưỡi cá chép bay lên trời.
Theo nhà nghiên cứu văn hóa Nguyễn Chí Bền, sự tích “ông Công, ông Táo” trong huyền thoại lưu truyền trong dân gian xuất phát từ mô típ “một bà hai ông”, khi loài người đang ở chế độ quần hôn chuyển sang chế độ hôn nhân một vợ một chồng.
Từ mô típ này, chủ thể của hoạt động văn hóa dân gian đó chính là người nông dân, gắn liền với nghề trồng lúa nước. Cái tối thượng đối với họ là đất, nên gia đình nào cũng thờ ông thần đất.
Ngoài ra, trong bếp của các gia đình người Việt xưa thường có ba ông đầu rau - tức là ba hòn đất nặn dùng để kê nồi đun bếp. Thời điểm còn một tuần nữa là đến Tết Nguyên đán, người dân sẽ dọn dẹp nhà cửa, bếp núc và phải đắp 3 ông đầu rau mới thay 3 ông đầu rau cũ đi. Sau đó, người dân tổ chức cúng để 3 ông đầu rau bay lên trời, bẩm báo với Ngọc Hoàng những cái được và những gì chưa may mắn, bất hạnh của gia đình trong một năm qua.
Theo thời gian, người dân sáng tạo và lưu truyền thêm những câu chuyện khác liên quan đến nguồn gốc của ngày lễ ông Công, ông Táo. Tuy nhiên, tất cả đều ca ngợi tình nghĩa con người trong xã hội và nhắc nhở mọi người cần phải cố gắng làm những việc tốt, làm ăn lương thiện, các thành viên trong gia đình sống hoà thuận với nhau.
