Năm 1956 khoa Lịch sử, Trường Đại học Tổng hợp được thành lập bởi các chuyên gia về Lịch sử - Văn hóa hàng đầu của đất nước như GS Trần Đức Thảo, GS Trần Văn Giàu, GS Đào Duy Anh. Cũng chính các nhà văn hóa kiệt xuất này đã dầy công đào tạo đội ngũ kế cận đầu tiên trở thành “tứ trụ” huyền thoại “Lâm, Lê, Tấn, Vượng” từ cuối những năm năm mươi, đầu những năm sáu mươi của thế kỷ trước.
Đến tháng 11.1998, Bộ môn Lịch sử Văn hoá Việt Nam chính thức được thành lập, GS Trần Quốc Vượng khi đó đang là Giám đốc Trung tâm Liên Văn hóa Lịch sử kiêm nhiệm Chủ nhiệm Bộ môn. TSKH Nguyễn Hải Kế và TS Lâm Mỹ Dung cán bộ bộ môn Khảo cổ học, thành viên trung tâm Liên Văn hóa Lịch sử kiêm nhiệm Phó Chủ nhiệm Bộ môn. Năm 2001 và năm 2002, bộ môn được bổ sung 2 cán bộ chính thức đầu tiên là Đỗ Hương Thảo và Nguyễn Hoài Phương.
Năm 2004, Bộ môn Lịch sử Văn hoá Việt Nam được đổi tên thành Bộ môn Văn hoá học và năm 2009 lại được đổi thành Văn hóa học và Lịch sử Văn hoá Việt Nam.
Năm 2005, sau khi GS Trần Quốc Vượng qua đời, PGS Nguyễn Hải Kế lúc đó là Chủ nhiệm Khoa Lịch sử kiêm Chủ nhiệm bộ môn. Năm 2013, PGS Nguyễn Hải Kế qua đời, nhà trường và Khoa Lịch sử mời GS Nguyễn Quang Ngọc trở về kiêm nhiệm chủ nhiệm bộ môn.
GS Nguyễn Quang Ngọc cho biết, bộ môn đảm nhiệm giảng dạy môn Cơ sở Văn hoá Việt Nam cho sinh viên trong toàn Đại học Quốc gia Hà Nội(trừ trường Đại học Ngoại ngữ), trung bình khoảng 30-40 lớp, tương đương với khoảng 3.000 sinh viên/ năm học.
Tính đến nay, bộ môn đã đào tạo được 20 khóa sinh viên chuyên ngành (từ khóa 41 tốt nghiệp năm 2000 đến khóa 60 hiện nay) với khoảng 400 sinh viên tốt nghiệp. Nhiều người trong đó tiếp tục theo hướng ngành được đào tạo, trở thành những nhà nghiên cứu, giảng viên, nhà quản lý ở các cơ quan văn hóa của nhà nước ở các cấp…
Bộ môn Văn hóa vẫn duy trì định hướng nghiên cứu về Văn hóa Việt Nam trên nền tảng thế mạnh của Khoa là nghiên cứu Lịch sử. Các cán bộ của Bộ môn đã tham gia vào việc khảo sát, biên soạn phần văn hoá của một số công trình khoa học như Địa chí Nam Định, Địa chí Cổ Loa, Từ điển Bách khoa tri thức phổ thông, Địa chí Đông Anh…
PGS.TS Vũ Văn Quân - Chủ nhiệm Khoa Lịch sử cho biết, trong nhiều năm trở lại đây, chuyên ngành Văn hoá học và Lịch sử văn hoá luôn thu hút nhiều sinh viên hơn các chuyên ngành khác. Điều này đến từ thực tiễn của xã hội. Đó cũng là cơ sở để bộ môn có điều kiện tốt để phát triển.
Từ năm 2014, Bộ môn Văn hóa học và Lịch sử văn hóa Việt Nam được giao nhiệm vụ đào tạo Thạc sĩ Lịch sử văn hóa Việt Nam. Hiện nay, bộ môn đang xây dựng đề án mở ngành Văn hóa học, đặt mục tiêu cao nhất năm 2020 sẽ tuyển sinh khóa đầu tiên.
Trong 20 năm xây dựng và trưởng thành, Bộ môn Văn hóa học và Lịch sử văn hóa Việt Nam đã liên tục là tập thể lao động tiên tiến, tập thể lao động xuất sắc, nhiều năm được nhận Giấy khen của Hiệu trưởng trường Đại học KHXH&NV (2010, 2012, 2016, 2017), Bằng khen của Giám đốc ĐHQGHN (2013), Bằng khen của Bộ Giáo dục và Đào tạo (2018).
