Nét văn hóa, bản sắc riêng
Cứ mỗi dịp Tết đến xuân về, làng Lỗ Khê lại tất bật với mùa bánh mới. Chỉ mới đặt chân tới cổng làng, đã có thể ngửi thấy mùi thơm man mác tỏa ra từ những nồi bánh chưng đang sôi sục trong các hộ gia đình làm nghề.
Nếu ai đã từng thưởng thức bánh chưng Lỗ Khê, có lẽ sẽ không thể nào quên được hương vị bùi bùi, thơm ngon và độ mềm dẻo cuốn hút của chiếc bánh nơi đây.
Gặp gỡ bà Phạm Thị Lành (70 tuổi) - bậc cao niên trong nghề với 30 năm kinh nghiệm gói bánh chưng, bà chia sẻ nghề làm bánh chưng truyền thống ở Lỗ Khê có từ rất lâu rồi, cũng chẳng biết có cụ thể từ bao giờ, chỉ biết rằng khi sinh ra thì nghề đã có rồi. Cứ vậy, cha mẹ truyền lại cho con cái và cho tới bây giờ khi nghề làm bánh chưng đã trở thành một nét văn hóa, bản sắc riêng, nhắc đến Lỗ Khê là phải nhắc đến bánh chưng.
Tham quan xưởng làm bánh chưng thương hiệu “Bánh chưng bà Lành” là khung cảnh nhộn nhịp, hối hả của mọi người. Ai nấy đều có công việc riêng của mình. Tuy mỗi người một người một việc nhưng vẫn rộn ràng tiếng cười nói cùng thỉnh thoảng là những câu hát ca trù.
Chia sẻ với Lao Động, bà Nguyễn Thị Bàn (67 tuổi), nhân công tại xưởng cho biết: “Ngày thường ở đây sản xuất từ 500-700 chiếc bánh. Nhưng riêng vụ Tết, mỗi ngày chúng tôi gói hàng nghìn chiếc bánh, dù vất nhưng mọi người ở đây rất vui, vừa gói bánh vừa trò chuyện, đôi khi hát câu ca trù, điều này giúp chúng tôi như được trở về tuổi thơ của mình”.
Mặc dù hai năm nay dịch bệnh hoành hành nhưng số lượng đơn hàng của các cơ sở bánh chưng khác nói chung hay bà Lành nói riêng đều không giảm. Bà Lành chia sẻ năm nay cơ sở của bà còn phải thuê thêm nhân công, làm từ sáng tới đêm mới kịp sản xuất gần 30.000 bánh. Vì thủ công từ khâu chọn lá dong, rửa lá dong, ngâm gạo, trộn thịt,... cho tới luộc bánh nên xưởng cũng giới hạn đơn hàng để có thể kiểm soát được chất lượng.
Bánh chưng truyền thống nơi đây được sản xuất đi khắp mọi miền Tổ Quốc nhưng chủ yếu là Hà Nội. Mỗi năm, Lỗ Khê đều được người từ tứ phương ghé thăm đặt bánh làm quà biếu Tết.
Đượm hương vị truyền thống
Để sản xuất ra được một chiếc bánh ngon, người làm phải tỉ mỉ ngay từ khâu chọn lá dong. Chị Nguyễn Thị Tuyết (43 tuổi) - con dâu bà Lành cho biết, để chọn được lá dong đẹp thì phải là người lâu năm trong nghề mới biết được. Lá dong có “lá bà”, “lá ông” (cách gọi của người nơi đây), lá được dùng để gói bánh phải là “lá dong bà” vì “lá bà” vì có màu xanh mướt rất đẹp còn “lá ông” sẽ có màu xanh đen hơn nên khi luộc dễ bị dính nhớt.
Đặc biệt gạo gói bánh phải là gạo nếp cái hoa vàng. Các bậc cao niên trong nghề cho biết, Lỗ Khê là làng chuyên sản xuất nông nghiệp, xa xưa do trồng nhiều lúa, tiêu thụ không hết nên bà con tự nghĩ cách tiêu thụ bớt bằng việc gói bánh chưng. Vì vậy, gạo gói bánh không phải nhập ở đâu xa xôi mà chính là gạo nếp cái hoa vàng do người nông dân Lỗ Khê trồng ra.
Trước khi gói bánh, gạo sẽ được ngâm khoảng 1 tiếng để đạt tới độ mềm nhất định, sau khi vớt ráo, trộn với muối hột để tăng phần đậm đà. Đậu xanh sẽ ngâm khoảng 2 giờ cho bong hết vỏ rồi đãi sạch, riêng phần nhân thịt phải ra chợ từ sáng sớm để chọn được loại thịt ba chỉ, nạc vai ngon tươi. Khi gói bánh đặc biệt lưu ý không được để gạo đỗ lẫn lộn. Gói bánh xong, bánh sẽ được xếp vào nồi và nấu trong 10 tiếng.
Chị Tuyết cho biết thêm, bánh ngon hay không phụ thuộc một phần vào nguồn nước, Lỗ Khê được trời phú cho mạch nước ngon ngọt nên khi luộc bánh sẽ rất thơm.
Sau khi bánh chín, vớt bánh ra, nhúng bánh vào nước lạnh, tiếp tục phải nén và lăn bánh. Anh Mạc Văn Hảo (47 tuổi) - con trai bà Lành cho hay: “Khi luộc xong phải cho bánh vào nước lạnh, đặc biệt không được bỏ qua công đoạn nén và lăn bánh, với bánh tròn thì phải lăn, bánh vuông thì phải nén, điều này sẽ giúp nước trong bánh ra ngoài hết và giúp bánh nhuyễn, dẻo đều, mịn hơn”.
Nói về điều đặc biệt của cơ sở của cơ sở mình, bà Lành chia sẻ: “Để kiểm soát được độ ngon của bánh lâu dài, nhà tôi không nhập gạo mà nhập thóc tận tay người nông dân Lỗ Khê. Điều này chỉ có thể là người nhiều kinh nghiệm thì mới nhận ra được đâu là hạt thóc ngon”.
Cũng theo bà Lành, hiện nay xã hội phát triển nhanh, nhiều nét sinh hoạt đang có dấu hiệu ngày mai một. Bà chỉ hy vọng con cái của mình hay người dân làng Lỗ Khê sẽ giữ mãi được ngọn lửa với nghề gói bánh chưng truyền thống và đưa thương hiệu quê hương ngày càng đi xa.
