4 câu chuyện được hư cấu theo truyền thuyết được lưu truyền từ đời này sang đời khác, qua mấy ngàn năm lịch sử dựng nước và giữ nước của dân tộc Việt. Từ truyền thuyết trở thành chuyện, nó ăn sâu vào ý thức hệ người Việt để trở thành một thứ văn hóa tín ngưỡng thờ cúng tổ tiên mà mỗi người chúng ta đều có quyền tự hào với truyền thống lâu đời hào hùng đó.
Phim đề tài truyền thuyết phải nói là phim rất khó làm. Các tác giả Trịnh Quang Tùng, Trần Phương Thủy thực sự đã khám phá ra cách làm mới, phá bỏ hẳn những thông lệ, cách làm phim xưa cũ của tài liệu để xây dựng lên một bộ phim dài hơi. Đó là dùng biểu tượng hình ảnh để chuyển tải cho toàn bộ bộ phim. Nhiều biểu tượng trong phim có nhiều cái xưa cũ nhưng qua cách quay, cách dựng kết hợp với yếu tố âm thanh đã làm cho người xem đi từ bất ngờ này đến bất ngờ khác, và hiểu hơn chiều sâu của nội dung câu chuyện mà từ xưa cứ nghĩ rằng mình đã hiểu, đã biết nhưng thực ra là chưa biết.
Tập 1 phim Tản Viên Sơn Thánh là chuyện về Sơn Tinh - Thủy Tinh tả về đất nước khi còn vào buổi hồng hoang, ông cha ta đã phải chiến đấu chế ngự thiên nhiên để sinh tồn. Nước, lửa, núi, sông, mưa, bão... đã không làm tổ tiên ta nhụt trí - là hình tượng cao đẹp của công cuộc chế ngự thiên nhiên để tồn tại. Nước dâng cao, núi lên cao, cứ như thế song song mà tồn tại và qui luật đó được lặp đi lặp lại hết đời này qua đời khác mà rèn đúc lên ý chí ngoan cường.
Tập 2 Phù Đổng Thiên Vương là câu chuyện về tinh thần quật khởi chống giặc ngoại xâm giữ yên bờ cõi. Khi có giặc, người Việt có một đức tính ra hay là sẵn sàng gác bỏ mọi mâu thuẫn, hiềm khích nội tại đồng lòng chống quân thù. Biểu tượng của Thánh Gióng có cái hay là sau khi thắng giặc ngoại xâm rồi ông bay về trời, dù thường ở đời đã có công thì có quyền, có quyền thì phải có lợi. Giữa công, quyền, lợi sẽ làm méo mó biểu tượng của một vị anh hùng, là bài học răn đời mà tổ tiên ta đã đúc kết lên, ngày nay vẫn còn nguyên giá trị.
Tập 3 về Mẫu Liễu Hạnh và tín ngưỡng văn hóa thờ Mẫu của dân tộc Việt. Còn tập 4 về Tiên Dung - Chử Đồng Tử không chỉ bó gọn trong chuyện lứa đôi giữa công chúa và một chàng thanh niên nông dân nghèo suốt ngày mò cua, bắt ốc mà đây nó cho thấy một ý nghĩa cao cả giữa vua tôi và dân chúng. Hình tượng 2 nhân vật truyền thuyết này cho ta thấu hiểu nhiều hơn về cội nguồn về sự phát triển nền văn minh lúa nước và công lao vô cùng to lớn của Tiên Dung - Chử Đồng Tử là mở mang bờ cõi, tạo ra một vùng văn minh sông Hồng rộng lớn mà ngày nay con cháu chúng ta đang được thụ hưởng.
Bộ phim tài liệu 4 tập đã mở ra cho chúng ta một chân trời mới, cách làm mới. Tôi tin rằng với phương pháp thể hiện sáng tạo của cách làm trên, Việt Nam có thể làm được nhiều phim truyền thuyết đang còn tiềm ẩn trên khắp đất nước và ngay trong lòng Thủ đô ngàn năm văn hiến...
