“Trả lại tên” cho gốm cổ Bình Định

XUÂN NHÀN |

Nhiều học giả trong và ngoài nước nói họ muốn tự chi trả cho chuyến làm khách ở Quy Nhơn hai ngày 27-28.10 để tham dự Hội thảo Khoa học “Gốm cổ Bình Định - Vương quốc Vijaya và mối quan hệ với kinh đô Thăng Long - Đại Việt thế kỷ XI-XV”.

Hội thảo do Viện Nghiên cứu kinh thành (Viện Hàn lâm Khoa học Xã hội Việt Nam) và Sở Văn hóa - Thể thao Bình Định phối hợp tổ chức, quy tụ gần 100 nhà khoa học với nhiều tên tuổi đến từ Pháp, Mỹ, Nhật Bản, Trung Quốc, Thái Lan, Campuchia, Philippines, Brunei.

“Trả lại tên cho em”

Năm 1995, trong 4.722 hiện vật tìm thấy ở di tích tàu đắm Pandanan (Philippines), có 70% là đồ gốm Việt Nam, chủ yếu là gốm Bình Định. Đây không phải trường hợp hiếm hoi gốm cổ Bình Định được phát hiện trên trường giao thương quốc tế.

PGS-TS Bùi Chí Hoàng (Viện KHXH vùng Nam Trung Bộ) nhắc chi tiết thú vị: Trước khi trung tâm sản xuất gốm Gò Sành được tìm thấy (1972) và những tư liệu đầu tiên về nó được công bố (1974), nhóm gốm này chạm mặt công chúng bởi William Willetts ở Triển lãm gốm Đông Nam Á (1971).

Từ hướng tiếp cận khảo cổ học, ông Hoàng “vẽ” lại mạng lưới thương mại của gốm cổ Bình Định. Theo đó, cùng với dấu vết ở Nam Tây Nguyên qua di tích Đại Làng, Đại Lào, Đạ Đờn, đồ gốm Chămpa còn vượt biển tới hàng loạt địa điểm ngoài biên giới như: Dazaifu (Nhật Bản), Calatagan, Sta Ana, Lal-lo Sell Middens, Puerto Galera... (Philippines), Bukit Sandon, Bukit Silam... (Malaysia), Banteng, Tanatraja (Indonesia), thậm chí còn đến cả Al Tur, Catar (Ai Cập).

Chi tiết hơn, nhiều học giả Đông Nam Á trình bày kết quả phát hiện, nghiên cứu gốm cổ Bình Định ở đất nước họ như: Marinnella Adrea C.Mina (Bảo tàng Ayala, Philippines) với tham luận “Gốm Thăng Long và Bình Định nhìn từ bộ sưu tập Roberto T.Villanueva Foundation”, nhóm nghiên cứu Bobby C.Orillaneda (Bảo tàng Quốc gia Philippines) với “Gốm Bình Định tại các địa điểm khảo cổ học của Philippines”, hay Hanapi Haji Maidin (Bảo tàng Quốc gia Brunei) với nghiên cứu bước đầu về gốm sứ Chămpa tìm thấy tại đảo quốc này...

Viện trưởng Viện Nghiên cứu kinh thành, PGS-TS Bùi Minh Trí hướng cử tọa sang ngả khác: Gốm cổ Bình Định trong hoàng cung Thăng Long và mối quan hệ Đại Việt - Champa thế kỷ XV. Ông Trí miêu tả: “Đồ gốm Chămpa tìm thấy tại Thăng Long khá phong phú về hình dáng, màu men, hoa văn trang trí, gồm những loại vò nhỏ men nâu, miệng rộng có mép vê tròn, cổ rất thấp, thân thon hình trứng, vai gắn 4 quai ngang; các loại vò, hũ men nâu, cổ nhỏ, miệng vê tròn hoặc loe cong, thân cong mềm, vai gắn 4 quai ngang và có màu men vàng nâu khá đẹp... Đặc sắc nhất là chiếc vò nhỏ, thân trang trí hình hoa mai, chim thiên nga và chiếc bình cổ cao, trang trí hình bông hoa lớn nằm trong khung diềm hoa văn hình bầu dục”.

Những năm 2003-2004, dựa vào đặc điểm xương gốm và màu men trên mảnh vỡ những chiếc bình trang trí hình thiên nga, hoa cúc, PGS Bùi Minh Trí xác định: “Đây là gốm Chămpa Bình Định”. Nhưng ở đâu của Bình Định, thì phải gần 10 năm sau, chuyên gia Viện Nghiên cứu kinh thành mới có căn cứ trả lời qua cuộc khai quật di chỉ Trường Cửu (2014) và Gò Cây Me (2017).

“Việc tìm thấy đồ gốm Chămpa Bình Định không những làm phong phú thêm nhận thức về các loại đồ dùng, vật dụng trong hoàng cung mà còn là minh chứng sinh động về sự góp mặt quan trọng của gốm Chămpa trong đời sống văn hóa kinh đô Thăng Long đương thời” - PGS Trí nhận định.

Hiểu sâu sắc hơn giá trị di sản văn hóa Chămpa

Để chuẩn bị hội thảo, Viện Nghiên cứu kinh thành, Bảo tàng Tổng hợp Bình Định đã tiến hành khai quật di chỉ Gò Cây Me và tổ chức trưng bày “Di sản văn hóa Chămpa Bình Định”.

“Khám phá quan trọng lần đầu tiên tại Gò Cây Me 2017 giúp các nhà khoa học quốc tế và trong nước cơ hội trực tiếp khảo sát nghiên cứu, từ đó có cái nhìn khách quan hơn, sâu sắc hơn về sự hiện hữu của các di tích lò gốm cùng sự phong phú, đa dạng của nhiều loại hình sản phẩm gốm cổ Bình Định còn ẩn mình dưới lòng đất” - thông cáo từ ban tổ chức hội thảo cho hay.

Bình Định được biết đến là vùng đất kinh đô Vijaya của Vương quốc Chămpa có lịch sử phát triển rực rỡ thời cổ - trung đại Đông Nam Á. Từ thế kỷ XI-XV, Vijaya là trung tâm chính trị, kinh tế, văn hóa quan trọng nhất của Vương quốc Chămpa.

Nền văn hóa một thời huy hoàng, bên cạnh những tòa thành quy mô to lớn như thành Cha, thành Đồ Bàn; cạnh thương cảng Thị Nại nổi tiếng và những cụm tháp sừng sững Cánh Tiên, Phú Lốc, Bình Lâm, Thủ Thiện, Dương Long..., còn ôm ấp trong lòng, dọc hai bờ sông Côn những chứng tích gắn liền lịch sử thịnh suy, hưng phế một vương triều. Công cuộc giải mã vẫn đang bỏ ngỏ. Trong 6 trung tâm gốm xưa, di tích Gò Giang, Gò Ké hiện chỉ mới điều tra khảo cổ học.

Cho dù còn đi tiếp, thì với “lưng vốn” có được, khảo cổ học cơ bản đã khắc phục tình trạng “thiếu vắng thông tin cũng như nhiều vấn đề liên quan đến lịch sử ra đời, phát triển của gốm Bình Định giai đoạn Vijaya”. Đây là đóng góp đáng ghi nhận từ sinh hoạt học thuật mang tầm vóc quốc tế lần này.

Suốt một thời gian dài, ý niệm về gốm Bình Định không tồn tại. Nó bị coi là gốm Trung Quốc dưới tên gọi Martavans hay Martaban, bắt nguồn từ địa danh thương cảng Martaban lừng lẫy ở Brunei. Điều đó cho thấy chất lượng gốm đi từ các trung tâm Gò Sành, Trường Cửu, Gò Cây Me, Gò Ké, Gò Hời, Gò Giang song cũng mang thiên kiến bất công đối với tài hoa của lớp thợ thầy Chămpa xưa cũ. Thành tựu khảo cổ, nhất là hệ thống tư liệu thu nhận được từ những đợt khai quật gần đây, góp phần “cải chính” ngộ nhận lịch sử trên, “trả lại tên” cho dòng gốm Bình Định một cách thuyết phục, đàng hoàng.

XUÂN NHÀN
TIN LIÊN QUAN

Ông Putin: Đánh bại Nga trên chiến trường là điều không thể

Thanh Hà |

Nga trở nên mạnh mẽ hơn sau khi sáp nhập Donbass, Tổng thống Nga Vladimir Putin nhấn mạnh khi đọc thông điệp liên bang năm 2023.

Ông Trump tiết lộ cách chấm dứt xung đột Nga - Ukraina trong vài giờ

Ngọc Vân |

Cựu Tổng thống Mỹ Donald Trump tuyên bố sẽ chấm dứt xung đột Nga - Ukraina trong vòng vài giờ nếu tái đắc cử tổng thống năm 2024.

Lốc xoáy thổi bay rạp khiến cả đám cưới hoảng loạn, một số người bị thương

DUY TUẤN |

Bình Thuận - Trưa ngày 21.2, một cơn lốc xoáy mạnh bất ngờ thổi tung rạp đám cưới ngoài trời của một gia đình ở xã Hàm Cần, huyện Hàm Thuận Nam, Bình Thuận khiến hàng trăm người dự đám cưới hoảng loạn, có người bị thương.

Vụ dối trá trong kiểm soát giết mổ: Cơ quan chức năng vào cuộc xử lý

Nhóm PV |

Ngay sau khi Báo Lao Động đăng loạt bài điều tra "Dối trá trong kiểm soát giết mổ heo ở Long An", cơ quan chức năng tỉnh Long An đã vào cuộc kiểm tra và xử lý những vi phạm được báo phản ánh.

Con trai bà Nguyễn Phương Hằng kiến nghị không giám định tâm thần cho mẹ

Tú Ly |

TPHCM - Mới đây, ông Nguyễn Quang Tuấn (con ruột của bà Nguyễn Phương Hằng) đã có đơn gửi cơ quan chức năng kiến nghị không giám định tâm thần cho mẹ mình.

Ninh Bình: Bắt giam Phó Giám đốc Trung tâm Đăng kiểm xe cơ giới đường bộ 3502D

DIỆU ANH |

Ninh Bình - Ngày 20.2, Cơ quan Cảnh sát điều tra, Công an tỉnh Ninh Bình đã ra Quyết định khởi tố vụ án, khởi tố bị can, thi hành lệnh khám xét nơi ở, nơi làm việc và bắt tạm giam 4 tháng để điều tra đối với ông Nguyễn Sinh Phú (sinh năm 1986, trú tại phường Ninh Khánh, thành phố Ninh Bình) về tội “Nhận hối lộ”.

Mạo danh quỹ đầu tư nước ngoài để lừa đảo đầu tư qua mạng xã hội

Gia Miêu |

Nhiều người dân tham gia các kênh đầu tư trên mạng xã hội đã bị lừa đảo với thủ đoạn mạo danh tên của một số quỹ đầu tư ngoại ở Việt Nam và kêu gọi đầu tư qua các ứng dụng trên mạng với lời hứa lãi suất cao.

Kinh phí thực hiện việc tăng lương cơ sở từ ngày 1.7 theo dự thảo mới

Phương Minh |

Bộ Nội vụ đang lấy ý kiến nhân dân vào dự thảo Nghị định của Chính phủ quy định mức lương cơ sở đối với cán bộ, công chức, viên chức và lực lượng vũ trang.