Khi nhà hát không “sáng đèn”
NSND Thanh Ngoan - Giám đốc Nhà hát Chèo Việt Nam - cho biết, từ đầu năm 2020 khi dịch COVID-19 ập đến, trải qua 4 lần bùng phát với những đợt giãn cách phải đóng cửa, diễn viên trẻ thuộc diện ký hợp đồng lao động lần lượt nghỉ việc gần hết, trừ 19 diễn viên đã được vào biên chế. Do không có lương nên nhiều nghệ sĩ trẻ bỏ ra ngoài, không còn gắn bó với nhà hát và hiện giờ, ngoài nỗi lo “cơm áo gạo tiền” thì nghệ thuật Chèo còn đối diện với thực tế sẽ không còn lực lượng nối tiếp, kế cận vốn mất rất nhiều thời gian, công sức để tuyển chọn, đào tạo và gây dựng. Quá nhiều khó khăn bủa vây, nỗi lo hiện hữu nhất với Nhà hát Chèo là khi dịch được kiểm soát, mọi hoạt động trở lại bình thường thì lại không có đủ diễn viên.
Một thực tế rõ ràng, khi các địa phương thực hiện giãn cách xã hội do dịch bệnh, các nhà hát không hoạt động, không biểu diễn và không có khán giả, không có doanh thu, thu nhập của nghệ sĩ sẽ không đủ để trang trải cuộc sống.
Như tại Nhà hát Cải lương Việt Nam, đơn vị này đã phải chấm dứt hợp đồng với một số diễn viên để chuyển qua hợp đồng lao động thời vụ khi hết dịch và được hoạt động trở lại. NSND Triệu Trung Kiên - Giám đốc Nhà hát Cải lương Việt Nam đã thừa nhận “sân khấu đang tan tành” vì dịch. Ví dụ nhà hát vốn lấy tiền dựng những vở diễn để nuôi diễn viên được 3 tháng, mỗi năm 3 vở nên chỉ có tiền nuôi diễn viên 9 tháng, 3 tháng còn lại chưa biết lấy nguồn từ đâu để nuôi diễn viên.
Tình trạng hoạt động cầm chừng, lay lắt và không biết tương lai sẽ ra sao là bức tranh chung cho các nhà hát nghệ thuật truyền thống như tuồng, chèo, múa rối cho tới sân khấu kịch nói.
Đầu năm 2021 khi được quay trở lại, Liên đoàn Xiếc Việt Nam dồn hết lực chuẩn bị vở kịch xiếc “Biệt đội anh hùng” phục vụ thiếu nhi dịp hè nhưng cuối tháng 4 lại đóng cửa vì dịch COVID-19 tái phát. NSND Tạ Duy Ánh - Giám đốc Liên đoàn Xiếc Việt Nam cho biết, hiện có 190 cán bộ, nghệ sĩ thì trong số đó có 70 người thuộc diện hợp đồng dài hạn, còn lại là nghệ sĩ trẻ ký ngắn hạn thời vụ.
Liên đoàn rất muốn giữ chân diễn viên trẻ và mong được ký hợp đồng dài hạn, đưa vào biên chế, đóng bảo hiểm để gắn bó lâu dài, có thể chuyên tâm và sống với nghề nhưng kiểm toán lại không đồng ý, chỉ cho ký hợp đồng thời vụ. Không biểu diễn, không có doanh thu và thu nhập, trong khi hợp đồng trẻ lại chiếm đông đảo, liên đoàn càng khó trong việc trả lương cho lực lượng này.
Trao đổi với Lao Động, diễn viên Minh Cúc (Nhà hát Tuổi trẻ) cho biết: “Dịch COVID-19 đang trong tình trạng nghiêm trọng, khiến nhiều ngành nghề phải chịu nhiều ảnh hưởng sâu rộng. Công việc ở Nhà hát của tôi cũng vậy. Gần đến 1.6 là ngày dành cho thiếu nhi, hàng năm vào thời điểm này chúng tôi đều tập trung vào dựng vở mới để phục vụ các con. Trước khi đợt dịch mới bùng phát, đoàn kịch và đoàn ca nhạc đã tập gần xong các vở mới, thế nhưng phải hoãn hết, không tập trung đông để tránh làm ảnh hưởng đến cộng đồng. Trong thời gian dịch bệnh, tôi vẫn cố gắng liên hệ có những công việc bên ngoài để đảm bảo thu nhập, nhưng rất khó khăn vì đâu cũng vậy. Cũng may tôi có chút tích luỹ nên vẫn có cái để trang trải cuộc sống và chờ đợi...”.
“Hội nghị Diên Hồng” để giải cứu nghệ thuật biểu diễn
Bất kỳ sân khấu nào muốn duy trì hoạt động buộc phải có biểu diễn và biểu diễn là yếu tố quyết định sự sống còn của sân khấu. Vì vậy, thời gian qua, các đơn vị nghệ thuật đã và đang tìm mọi cách để duy trì hoạt động dù khó khăn chồng chất khó khăn.
Trước thực trạng này, mới đây Bộ Văn hóa Thể thao và Du lịch đã có cuộc làm việc với lãnh đạo các nhà hát và đưa ra các phương án, biện pháp nhằm tháo gỡ vướng mắc. Nhiều lãnh đạo nhà hát gọi đây là “Hội nghị Diên Hồng” nhằm góp phần giải cứu ngành nghệ thuật biểu diễn đang trong tình trạng khó khăn chung.
Theo Thứ trưởng Tạ Quang Đông, để giải quyết những khó khăn bởi tác động trực tiếp từ dịch COVID-19, Bộ VHTTDL sẽ xem xét nguồn kinh phí để hỗ trợ cho các nhà hát trong 6 tháng cuối năm, góp phần ổn định đời sống cho cán bộ, nghệ sĩ. Cục Nghệ thuật biểu diễn đang gấp rút hoàn thiện Đề án sắp xếp nâng cao năng lực các đơn vị nghệ thuật biểu diễn. Đề án này sẽ xác định vai trò, vị trí và nhiệm vụ cũng như tạo điều kiện cho từng đơn vị duy trì hoạt động, phát triển một cách hiệu quả.
Bộ trưởng Bộ VHTTDL Nguyễn Văn Hùng cho biết, trước mắt để giải quyết những khó khăn do tác động nặng nề của dịch COVID-19, Bộ sẽ kiến nghị với Thủ tướng Chính phủ về gói hỗ trợ cho các đơn vị nghệ thuật biểu diễn công lập. Bên cạnh đó, các cơ quan quản lý cần phối hợp với các đơn vị nghệ thuật Trung ương chuẩn bị sẵn sàng kế hoạch tổ chức biểu diễn cũng như xây dựng các tác phẩm nghệ thuật chất lượng cao, sửa chữa, nâng cấp rạp hát để sẵn sàng cho ngày trở lại. Ngành nghệ thuật biểu diễn cần chuẩn bị “sẵn nong, sẵn né” để khi cơn bão COVID-19 đi qua, các nhà hát sẽ tung ra những tác phẩm nghệ thuật chất lượng, hấp dẫn để đáp ứng nhu cầu của khán giả.
