Nhà văn Nguyễn Xuân Khánh, tác giả các tiểu thuyết kinh điển "Hồ Quý Ly", "Mẫu thượng ngàn", "Đội gạo lên chùa" vừa qua đời ở tuổi 88. Sự ra đi của ông để lại nhiều tiếc thương trong lòng gia đình, đồng nghiệp và những người yêu mến văn chương.
Nhà văn Nguyễn Xuân Khánh sở hữu gia tài tác phẩm đồ sộ, với nhiều tiểu thuyết dung lượng lớn, bao hàm kiến thức nhiều lĩnh vực. Sinh thời, ông thường tìm chất liệu từ lịch sử, những giá trị văn hóa xưa cũ hay tín ngưỡng đạo Phật, đạo Mẫu.
Một trong những mảng nổi bật trong sự nghiệp của ông là tiểu thuyết văn hóa lịch sử, với "Hồ Quý Ly", "Mẫu Thượng ngàn", "Đội gạo lên chùa". Bộ ba tác phẩm này đã được nhận nhiều giải thưởng của Hội Nhà văn Việt Nam, Hội Nhà văn Hà Nội và UBND TP Hà Nội.
Theo nhà phê bình Nguyễn Đăng Điệp - Viện trưởng Viện Văn học, ai đọc tiểu thuyết của Nguyễn Xuân Khánh cũng nhận thấy trong diễn ngôn nghệ thuật của ông những suy tư bất tận về lịch sử và văn hóa, những chiêm nghiệm sâu sắc về lẽ hưng phế của các triều đại, những biến động của cuộc đời làm xô lệch biết bao số phận, cùng cảm thức hướng thiện đã lay thức ở người đọc những đồng cảm sâu sắc.
Trong khi đó, PGS-TS Phạm Xuân Thạch (ĐH Quốc gia Hà Nội) cho rằng cốt lõi các tác phẩm của nhà văn Xuân Khánh luôn có "xung đột giữa những lời giải cho một câu hỏi: Điều gì là tốt cho dân tộc Việt". Nói cách khác, nhà văn Xuân Khánh trong những trang viết của mình là một người có tinh thần dân tộc chủ nghĩa.
Có lẽ chính vì thế, nhà văn Xuân Khánh đã từ trung tâm bị văng ra ngoại biên rồi lại từng bước được tái khẳng định trong văn học trung tâm. Sự tái khẳng định của nhà văn Nguyễn Xuân Khánh được ghi nhận bằng nhiều giải thưởng, trong đó có giải thưởng thành tựu trọn đời của Hội Nhà văn Hà Nội.
Nhưng có lẽ, điều lớn nhất ông nhận được, chính là sự đón đọc của rất nhiều thế hệ độc giả. Họ tìm đọc ông, kể cả khi tác phẩm của ông chưa được xuất bản và phải đọc qua những bản không chính thức.
