Nhẩn nha với một câu chuyện giản dị
Nói điện ảnh Iran từng là tấm gương một thời kỳ, bởi những năm 90 điện ảnh Việt Nam đang gặp nhiều khó khăn, khủng hoảng còn Iran nổi bật trên bản đồ điện ảnh thế giới như một điểm đỏ. Phim Iran gây ấn tượng mạnh bởi những câu chuyện giản dị, nhân văn, thấm đẫm tính văn hóa bản địa, lại tuyệt đối không sex, không bạo lực.
Câu chuyện thường mở đầu tưởng như không có gì nhưng “càng về sau càng có gì” và cái kết bao giờ cũng đầy bất ngờ, gieo vào lòng người xem những câu hỏi khôn nguôi. Phim Iran kinh phí thấp và không cầu kỳ về ngoại cảnh…
“Quả bóng trắng” (White Balloon) được sản xuất năm 1995 là phim đầu tay của đạo diễn Jafar Panahi. Thời điểm xảy ra trước giao thừa 1 giờ 28 phút, Razieh - một cô bé 7 tuổi ước có một con cá vàng mới cho gia đình mình bởi đó là phong tục truyền thống vào đêm giao thừa ở Tehran, Iran.
Vào dịp Tết Nowruz, người Iran hay bày một con cá vàng trong lọ. Nhà Razieh đã có sẵn một bể cá vàng và hàng xóm cũng sang xin cá. Nhưng bé Razieh chê cá vàng ở nhà quá gày, yếu không nhiều vây nên nằng nặc đòi mẹ 100 toman để mua một con cá vàng đẹp, béo mũm mĩm mà em thấy ở cửa hàng. Razieh còn cho anh trai một quả bong bóng để anh trai xin mẹ tiền mua cá.
Không có tiền lẻ, bà mẹ đưa cho Razieh tờ 500. Razieh vội chạy ra cửa hàng nhưng trên đường, cô bé đã đánh rơi tiền sau khi tý nữa bị một kẻ làm xiếc rắn lừa lấy… Và hành trình đi tìm lại đồng tiền đã mất của Razieh không thiếu những chi tiết, câu chuyện của xã hội Iran.
Phim khá dài, với phong cách của lối làm phim truyện tài liệu. Những cuộc nói chuyện dài dòng, nhiều khi lan man phát mệt. Chuyện ông chủ hàng quần áo khăng khăng không sửa lại cổ áo cho chiếc áo mới may của khách, chuyện người đàn bà qua đường tốt bụng dắt Razieh đi tìm đồng 500 toman đã mất. Cảnh nhóm xiếc rắn bày trò để xin tiền dân phố. Anh lính nghỉ phép không có tiền về thăm gia đình ngồi tâm sự với Razieh…
Những câu chuyện đời thường, những cảnh sinh hoạt ở một khu phố vào thời khắc quan trọng trước thềm năm mới. Và những bài học nhân sinh khá nhẹ nhàng ẩn giấu trong đó.
Có vẻ chỉ những đứa trẻ trong sáng, vô tư là hết lòng vì nhau, còn người lớn, nhiều khi họ quá tất bật cho cuộc sống mưu sinh mà không chú ý đến đòi hỏi chính đáng của đứa trẻ. Nhưng bên cạnh những người vô tâm, còn đó những tấm lòng nhân ái.
Bà lão qua đường nhiệt tình dắt cô bé 7 tuổi đi tìm tiền, là ông lão bán cá sẵn sàng cho cô lấy bình cá trước, trả tiền sau, là người đàn ông trong gánh xiếc rắn, khi nhìn giọt nước mắt của cô bé đã trả lại tiền cho cô bị kẻ cùng gánh lừa chiếm đoạt… Và hình ảnh cô bé bướng bỉnh Razieh thật đáng yêu, giàu lòng tự trọng.
Nhà làm phim hiện thực
“Quả bóng trắng” đã giúp đạo diễn người Iran Jafar Panahi đoạt giải Camera d’Or - “Máy quay Vàng” tại Liên hoan phim Cannes năm 1995. Tác phẩm cũng được chọn vào danh sách đề cử “Phim nước ngoài xuất sắc” ở Oscar năm đó.
Ngoài ra, bộ phim còn đạt những giải thưởng danh giá khác như: Giải phim nước ngoài hay nhất tại Cinefest Sudbury 1995; Giải phim nước ngoài hay nhất tại Giải thưởng Phê bình Phim New York 1996; Giải Vàng tại Liên hoan Phim Quốc tế Tokyo 1996.
Sinh năm 1960 trong gia đình theo đạo Hồi ở thành phố Mianeh, tây bắc Iran, đạo diễn Jafar Panahi, là người khởi xướng cho Làn sóng Điện ảnh mới của Iran.
Sau phim đầu tay “White Balloon” là “The Mirror” (1997) tiếp tục là câu chuyện về số phận của trẻ em Iran, đến phim thứ ba “The Circle” (2000) kể về số phận phụ nữ Iran trong xã hội Hồi giáo hà khắc. Mặc dù bị cấm ở Iran, phim nhận được nhiều giải thưởng tại các LHP quốc tế, lớn nhất là giải Sư Tử Vàng của LHP Venice (Italia).
Hai tác phẩm tiếp theo là “Crimson Gold” (2003) và “Offside” (2006) phản ánh sâu sắc hiện thực xã hội Iran với nhiều phê bình, chỉ trích. Trong khi “Crimson Gold” giành giải Un Certain Regard ở LHP Cannes (Pháp), “Offside” giành Giải Gấu Bạc cho kịch bản xuất sắc ở LHP Berlin (Đức).
Với những tác phẩm mang đậm phong cách điện ảnh nhân văn khắc họa hiện thực trần trụi, khắc nghiệt ở Iran, đạo diễn Jafar Panahi được thừa nhận là một trong số ít nhà làm phim Iran đương đại nổi tiếng.
