Phức cảm những ngày áp Tết

Tuỳ bút của VI THUỲ LINH |

Toàn thế giới đã sang năm mới, năm đầu của thập kỷ thứ hai thế kỷ 21, mà Việt Nam và các quốc gia đón Tết Nguyên đán vẫn còn ở cuối năm. Cứ như là Xuân còn lấp ló chưa hiện huy hoàng, cứ như lưu luyến thời gian quá nhanh mà vẫn còn Kỷ Hợi. Tết đến từ đầu Chạp, Tết gần từ những ngày giáp Tết, Tết sớm từ lòng ta.

1. Đi khắp Việt Nam, chứng kiến, trải nghiệm, tìm hiểu về văn hóa các dân tộc ba miền, bố tôi - một đạo diễn phim tài liệu - từ khi rong ruổi làm phim đến lúc dừng vì chùn chân mỏi gối, suy ngẫm về những năm sống, viết, quay hàng ngàn trang giấy, cả vạn mét phim, vẫn cho rằng: Nếu còn thấy cái gì lạ, khác, không khí trong lành, muốn cả mùa Xuân vây quanh bằng những triền hoa, đào, lê, mai hồng, trắng thì... chỉ có lên miền núi phía Bắc! Quê tôi ở Cao Bằng, cứ đến thời điểm này, tự dưng trong tôi cứ vang mãi lời ca “Em nâng cây đàn tính quê em, xôn xao mùa Xuân đến/Bay bay hạt mưa, Cơn gió đầu mùa cho tiếng tính bay xa...”

Cảnh mùa Xuân đầy sức sống sinh động và đẹp mắt qua “Mưa rơi” - dân ca Khơ Mú được GS-TSKH Tô Ngọc Thanh sưu tập, thật tuyệt. Người con trai trưởng của danh họa Tô Ngọc Vân đã vẽ tranh bằng âm nhạc dân gian: “Mưa rơi cho cây tốt tươi búp chen lá chen cành/Rừng đẹp trăm hoa rung rinh theo gió, bướm tung cánh bay vờn/Bên nương ríu rít tiếng cười bao trai gái đang nô đùa/Đầu sàn có đôi chim cu gáy, thách đôi én cùng múa vui”.

Tùy phong tục, tập quán, một tộc người có Tết riêng, nhưng Tết Nguyên đán vẫn là Tết của toàn dân tộc. Người H’Mông ăn Tết sớm, nhất thiết có bánh dày giã bột bằng chày tay vào cối đá... Bánh Tết dân tộc, lá dùng gói đỗ xanh, gạo nếp, thịt lợn, hạt tiêu, ở phía Bắc là bánh chưng (vuông); trong Nam là bánh Tét (dài). Người Tày Thái Nguyên, Lạng Sơn, Bắc Kạn, Cao Bằng có bánh chưng dài, gọi là bánh “Tày”, nhân là gạo nếp màu đen. Rơm nếp đốt thành tro, lọc tro lấy nước sạch ngâm gạo nếp gói bánh. Cúng Rằm tháng Bảy hay Tết là người Tày có xôi màu. Lá cẩm (hái trong rừng) ngâm gạo nếp cho màu đỏ, tím. Màu đen thì nhờ ngâm lá cây sau sau (dù lá cây này mùa Đông màu đỏ). Ở Bắc Sơn, huyện miền núi của tỉnh Lạng Sơn đã nổi tiếng trong ca khúc Văn Cao, nay là điểm du lịch hấp dẫn với thung lũng hoa, quýt, lại có bánh chưng đường. Đường phên đun thành mật, trộn đỗ xanh đã nấu chín, thành nguyên liệu sệt để nắm từng nắm làm nhân. Bánh chưng đường hay bánh Tày ở Bắc Sơn đều có nhân thịt lợn như bánh chưng truyền thống.

2. Tết ngày nay không đặt nặng chuyện ăn, còn phải thăm nhau, đi chơi, nghỉ ngơi nữa, nhưng những bữa sum họp bắt buộc là nghi thức truyền thống, không thể bỏ. Không có thì còn gì giá trị đoàn viên! Nhiều người cho rằng, Tết Nguyên đán bị “nhạt”, “nhàm” nhiều vì cuộc sống quá bận, người phụ nữ hiện đại cần giải phóng khỏi gánh nặng bếp núc với thực đơn cổ truyền tốn công, hãy “chịu chi”, phó thác cho dịch vụ, mua sẵn, thậm chí đồ còn mang đến tận nhà. Thì đấy, dễ đến ngót 20 năm nay, đã bán bánh chưng, các loại giò, dưa hành, củ cải muối đầy chợ; cá thịt kho sẵn hằng ngày trong siêu thị, song chỉ chừng ấy đâu đủ mâm cỗ Tết. Cỗ cưới, cỗ Tết xưa của Hà Thành luôn có đĩa xôi gấc đỏ. Sau này, xôi gấc thay bằng xôi xéo, xôi vò, trong đám cưới, còn cỗ giỗ hay Tất niên đã có biến tấu: Xôi đậu xanh, xôi trắng...

Sẽ không ra Tết nếu thiếu thịt đông, canh bóng (bì lợn luộc, phơi, nướng) nấu nấm hương, trứng cút, hoa lơ.

Người miền Nam, hay người miền Bắc sống ở miền Nam nắng nóng, muốn ăn thịt đông thì nấu xong phải cho vào tủ lạnh. Cũng như để điều hòa lạnh cũng chỉ tạo “mùa Đông ảo” trong nhà, không thế có cả một không gian kích hoạt thời trang, tâm trạng. Miền Bắc trước đây rõ nét bốn mùa, thịt kho, mỡ rán nguội vài tiếng là... đông trắng. Vài năm nay, Đông không còn lạnh, tháng Chạp vẫn mặc áo cộc tay, thì thịt đông phải nhờ tủ lạnh rồi. Thịt đông nấu bằng chân giò lợn kho nhạt tạo keo dính bằng bì (da) lợn nấu chảy chất nhầy. Giò xào làm bằng thịt thủ (mũi, tai, má lợn), chân giò thái nhỏ, mộc nhĩ xào và hạt tiêu. Món chủ lực đặc trưng mâm cơm ngày Tết là nồi canh măng. Măng khô ninh chân giò. Măng ngon nhất là măng lưỡi lợn, miếng dày, to như lưỡi lợn - măng của tre, vầu, búp măng nhú ra mập khỏe là bị hái luôn.

3. Măng lá là sợi tước ra từ búp măng đã mọc dài. Các loại măng đều từ họ tre: Vầu, giang, trúc, le. Giáp Tết, những hàng khô bày bán nhiều hơn: Nấm hương, mộc nhĩ, măng các loại, thảo quả, hành khô, tỏi, hành để muối chua, đỗ xanh. Cứ nhìn là nhớ bà nội vô cùng. Bà tôi và thế hệ của bà rất chắt chiu, tất bật lo toan cho Tết từ mùa thu, thậm chí từ mùa hè trước. Mọi thứ tiện lợi cho các bà nội trợ “sẵn tận răng” lại làm giảm cảm hứng, không khí Tết -  chính là ở khâu sửa soạn, chuẩn bị. Hạt đỗ xanh vỡ đôi nguyên vỏ hoặc đã xát vỏ bằng máy, giá chênh nhau tí xíu, bán sẵn quanh năm. Cứ Chạp về, tôi lại thèm được nghe tiếng hạt đỗ xanh vỡ dưới thân chai thủy tinh đặt giữa lòng mẹt, nhịp chai lăn theo nhịp tay bà; mỗi vòng chai lăn, đỗ vỡ như tiếng reo lách tách. Tiếng đỗ hay tiếng pháo nổ râm ran đêm giao thừa rền vang cùng mùi thuốc pháo hòa khói hương trầm hay khiến tôi cay mắt vì xúc động lại vọng trong hoài tưởng, vẫn rộ lên đồng thanh khi pháo hoa rực sáng các màn ảnh nhỏ (TV) cùng lúc mọi điểm bắn, tầm bắn pháo hoa khắp bầu trời Hà Nội, TP.Hồ Chí Minh.

Tết là mùa mua sắm. Hàng hóa nhiều sức mua lớn. Nhiều người sợ Tết vì tốn kém, nhà cửa dọn dẹp, loại bỏ vứt bớt vật không dùng, đồ chổi cùn rế rách, để nhà phong quang sạch thoáng hơn nhưng khó rộng hơn, vì mua sắm là cảm hứng (dễ nghiện và lây lan) của số đông. Muốn mua đủ thứ về nhà, chỉ vì cảm tính nhất thời chứ không hẳn thực sự cần. Sao có thể “thờ ơ” khi chính xác nhà sản xuất hàng hoá cuối năm (nhất là bánh kẹo, bia, nước giải khát) lại tung ra sản phẩm với mẫu mã hình thức mới bắt mắt, cập nhật con giáp năm mới. Sao có thể “quên” tục mừng tuổi khi bao lì xì công nghiệp và thủ công ngày càng đẹp, thú vị hơn. Sao có thể “trốn Tết” khi từ các cửa hàng, siêu thị đến trung tâm mua sắm đều được trang trí rực rỡ, thủ công hay đầu tư bài bản đều nhắc mọi người: Tết đang gần!

4. Mùa Xuân, thường được gọi bằng Chúa Xuân, Nàng Tiên - những cái tên kiêu hãnh, rực rỡ. Trong trí tưởng tôi, màu xanh lá cây ở các sắc độ, là xiêm y lộng lẫy, trang nhã nhất, không bao giờ lỗi mốt ở mọi thời đại. Tôi thích coi Xuân là mùa cây.

Đặc trưng đáng giá nhất của Tết là sum vầy, nhưng nó cũng gây ra sự tất bật, không thể thoát được bếp núc. Có dịch vụ nào đến nhà nấu canh, nấu cỗ cho ta được đâu. Người ta chỉ đem đồ đến, không ai thay ta trang trí nhà cửa, cắm hoa, lau dọn đồ thờ, bàn thờ, phòng thờ, bày ngũ quả, soạn dâng cỗ Tết. Dung hòa giữa bảo tồn văn hóa truyền thống với nhu cầu đời sống hiện đại thật khó khăn. Nếu thực hiện trọn vẹn lễ nghi, Tết đến thăm hỏi người già trong họ, mừng tuổi đầy đủ các bậc tiền bối, trẻ con thì... rất tốn thời gian và cả ngân khố nữa, không còn chút thì giờ cho mình các con, chưa kể bạn bè. Cứ nói “rút kinh nghiệm” năm sau sẽ khác, song lo toan tất bật mua sắm biếu mừng đã thành một “hằng số Tết” trong “công thức tâm linh”, dễ gì thay đổi được. Như Happy New Year của ban nhạc huyền thoại Abba, 40 năm nay và sẽ là một tác phẩm bất hủ không ngừng làm cho cả loài người xao xuyến dù giai điệu, cách hát phảng phất buồn, vẫn cho loài người phấn chấn, lạc quan, hy vọng. Như những bài hát rộn ràng đón Tết, tình ca mùa Xuân, mỗi năm mới lại cất lên, lòng người vẫn còn cảm xúc là vẫn còn sức sống tâm hồn, chứ không phải héo cằn, chai sạn, dửng dưng.

Tuỳ bút của VI THUỲ LINH
TIN LIÊN QUAN

Ngày Tết cổ truyền độc đáo của đồng bào Pa Cô nơi rẻo cao A Lưới

Phúc Đạt |

Tết Aza Koonh (Tết Aza) là lễ hội truyền thống, Tết cổ truyền của dân tộc Pa Cô (thuộc huyện A Lưới, tỉnh Thừa Thiên Huế) nói chung và một số dân tộc thiểu số nói riêng nhằm đánh dấu thời điểm kết thúc của một năm làm việc cũ và mở ra một năm làm việc mới.

Những điều cần biết về lễ hội Chingay dịp Tết cổ truyền ở Singapore

CUNG HUYỀN (T/H) |

Khách du lịch khi đến với Singapore không thể bỏ qua lễ hội Chingay nổi tiếng được tổ chức vào dịp Tết nguyên đán. Từng đoàn người xuất hiện trong lễ hội diện những y phục nhiều màu sắc, biểu diễn các tiết mục độc đáo.

HLV Park Hang-seo: Thích phở, nước mắm tỏi ớt và đón Tết cổ truyền

HOÀI ĐAN |

HLV Park Hang-seo đã cùng vợ trở về Hàn Quốc đón Tết cổ truyền và thêm một cái Tết nữa, ông được hưởng trọn vẹn niềm vui bên gia đình với những thành tích ấn tượng tcùng bóng đá Việt Nam.

Điều gì khiến lăng mộ Nefetari được mệnh danh là ngôi mộ đẹp nhất Ai Cập

Yến Nhi |

Được mệnh danh là "ngôi mộ đẹp nhất Ai Cập", lăng mộ cổ của nữ hoàng Nefetari không chỉ có kiến trúc xa hoa mà còn chứa đựng một câu chuyện hấp dẫn.

Tiền vệ Hùng Dũng: Tôi buồn vì không thể tặng quà thầy Park Hang-seo

AN NGUYÊN |

Tiền vệ Hùng Dũng và các đồng đội tuyển Việt Nam bày tỏ sự tiếc nuối khi không thể mang về món quà ý ở giải đấu cuối cùng của huấn luyện viên Park Hang-seo.

Bắt tạm giam 2 nữ phó giám đốc Bệnh viện TP Thủ Đức

Việt Dũng |

Mở rộng điều tra vụ án sai phạm về đấu thầu xảy ra tại Bệnh viện TP Thủ Đức (TPHCM), Cơ quan Cảnh sát điều tra đã bắt tạm giam 2 phó giám đốc đơn vị này.

Bến xe lớn nhất nước đông nghẹt người về quê đón Tết

MINH QUÂN |

TPHCM - Chiều 16.1, hàng nghìn người đổ về bến xe Miền Đông mới để về quê đón Tết. Do lượng khách tăng đột biến nên bến xe Miền Đông mới không đủ ghế cho khách ngồi chờ, nhiều người phải ngồi dưới sàn nhà.

Tết Hà Nội với hương vị ô mai gừng thân quen

Vân Hoa |

Dịp Tết đến, người người đổ về Hàng Đường, con phố nổi tiếng về mứt, ô mai. Trong đó, ô mai gừng là món được mua nhiều hơn cả, bởi vị cay nồng, ấm đượm rất hợp với tiết xuân.

Ngày Tết cổ truyền độc đáo của đồng bào Pa Cô nơi rẻo cao A Lưới

Phúc Đạt |

Tết Aza Koonh (Tết Aza) là lễ hội truyền thống, Tết cổ truyền của dân tộc Pa Cô (thuộc huyện A Lưới, tỉnh Thừa Thiên Huế) nói chung và một số dân tộc thiểu số nói riêng nhằm đánh dấu thời điểm kết thúc của một năm làm việc cũ và mở ra một năm làm việc mới.

Những điều cần biết về lễ hội Chingay dịp Tết cổ truyền ở Singapore

CUNG HUYỀN (T/H) |

Khách du lịch khi đến với Singapore không thể bỏ qua lễ hội Chingay nổi tiếng được tổ chức vào dịp Tết nguyên đán. Từng đoàn người xuất hiện trong lễ hội diện những y phục nhiều màu sắc, biểu diễn các tiết mục độc đáo.

HLV Park Hang-seo: Thích phở, nước mắm tỏi ớt và đón Tết cổ truyền

HOÀI ĐAN |

HLV Park Hang-seo đã cùng vợ trở về Hàn Quốc đón Tết cổ truyền và thêm một cái Tết nữa, ông được hưởng trọn vẹn niềm vui bên gia đình với những thành tích ấn tượng tcùng bóng đá Việt Nam.