Thời gian cúng Giao thừa
Theo TS Trần Hữu Sơn - Phó Chủ tịch thường trực Hội Văn nghệ Dân gian Việt Nam - cúng giao thừa là nghi lễ thiêng liêng của người Việt Nam trước khi bắt đầu Tết Nguyên Đán. Một năm sẽ bắt đầu vào lúc giao thừa và lại kết thúc vào lúc giao thừa năm sau.
Người người Việt thường làm hai mâm cỗ cúng giao thừa ngoài trời và trong nhà.
Thời điểm cúng thường được tiến hành vào giờ phút chuyển giao giữa năm cũ và năm mới – 0h ngày mùng 1 Tết.
Mâm lễ cúng giao thừa ngoài trời thường được đặt ở giữa sân. Nếu không có sân thì đặt ở giữa nhà hoặc có thể làm lễ trên sân thượng, ban công.
Mâm lễ cúng giao thừa trong nhà được đặt ban thờ gia tiên, để thể hiện sự hiếu thảo, biết ơn đến ông bà tổ tiên trong thời khắc linh thiêng.
Cách chuẩn bị mâm lễ cúng giao thừa
Người Việt tin rằng giao thừa là thời khắc mà các vị quan Hành khiển sẽ bàn giao công việc cai trị trong năm. Có 12 vị hành khiển và 12 phán quan (phán quan là vị thần giúp việc cho các vị hành khiển). Vì thế, mâm cúng giao thừa ngoài trời được ví như một buổi tiệc để tiễn đưa các vị quan hành khiển và phán quan năm cũ và nghênh đón vị thần mới.
Theo dân gian, mâm cỗ cúng giao thừa ngoài trời thường gồm các lễ vật: Hương, các loại quả, hoa tươi, nến hoặc đèn dầu, trầu cau, gà trống hoặc thủ lợn luộc, xôi đỏ, bánh chưng xanh cùng các loại đồ nấu phổ thông, rượu trắng.
Mâm lễ cúng giao thừa trong nhà gồm các món ăn mặn ngày Tết như bánh chưng, giò - chả, xôi gấc, thịt gà, các món ăn mặn khác tùy theo nhu cầu của gia đình và hương, hoa, đèn nến, trầu cau, bánh kẹo, mứt tết, rượu/ bia và các loại đồ uống khác.
Các gia đình chưa có điều kiện có thể thành tâm chuẩn bị mâm lễ.
Theo Tiến sĩ Lê Xuân Phương - chuyên gia phong thuỷ, Viện trưởng Viện Nghiên cứu doanh nhân và doanh nghiệp Đông Nam Á, mỗi vùng có cách bày tỏ tấm lòng thành kính với các vị thần linh một cách khác nhau. Có nơi cúng giao thừa bằng gà, bằng thịt lợn hay bằng cá. Miễn sao người dân thấy món ăn nào đã ăn quen và đi vào tiềm thức của mọi người thì sẽ chế biến món đó một cách công phu, để dâng cúng thần linh, tổ tiên.
Mâm cỗ cúng giao thừa truyền thống thường bao gồm có các lễ vật: Thủ lợn hoặc gà luộc, bánh chưng, mứt kẹo, trầu cau, hoa, quả, rượu. Trên hương án có bình hương, hai ngọn đèn dầu hoặc hai ngọn nến.
Theo TS Phương, quan trọng nhất trong mâm cúng giao thừa là phải có rượu, tức là có hương vị.
Hiện nay có một số người quan niệm năm con gì thì cúng con đấy, như năm Dậu cúng gà, năm Sửu cúng trâu... hoặc lại có quan niệm năm con gì thì kiêng cúng con đấy. Theo một số chuyên gia văn hóa thì quan niệm này không đúng, bởi theo tục lệ chỉ cần có thịt động vật trên mâm cỗ là được.
Cũng có gia đình làm cỗ ngọt và chay hương, hoa, đèn nến, bánh kẹo; mứt Tết và các loại đồ uống khác. Tùy điều kiện mỗi gia đình có thể sắm lễ vật khác nhau, có thể chỉ là đĩa thịt lợn luộc, cần nhất vẫn là lòng thành.
Cúng giao thừa ngoài trời trước rồi đến trong nhà
Sau khi chuẩn bị xong mâm lễ, vào đúng thời khắc giao thừa, người lớn nhất trong gia đình ăn mặc chỉnh tề bắt đầu hành lễ.
Bào giờ cũng phải khấn ngoài trời, khấn Phật và các quan trước, xin trời Phật phù hộ, cầu dân an quốc thái, cầu cho sức khỏe gia đình bình an, sau đó mới lễ trong nhà.
Khi cúng giao thừa trong nhà, tất cả các thành viên trong gia đình đứng trang nghiêm trước bàn thờ.
Trước khi khấn Tổ tiên để mời tiền nhân về ăn Tết cùng với con cháu hậu thế, các gia chủ khấn Thổ Công, tức là vị thần cai quản trong nhà (thường bàn thờ tổ tiên ở giữa, bàn thờ Thổ Công ở bên trái) để xin phép cho tổ tiên về ăn Tết.
Sau khi tiến hành xong nghi thức cúng giao thừa, các thành viên trong gia đình sẽ tiến hành nghi lễ chúc tết, hoặc đi lễ chùa cầu bình an, may mắn trong năm mới.
Mọi việc tiến hành đều mang tính lễ nghi, tránh có sự mê tín dị đoan. Quan trọng nhất vẫn là tấm lòng thành kính của các thành viên trong gia đình.
