Nhu cầu quay về truyền thống là bản năng nội tại
Họa sĩ, nhà nghiên cứu mỹ thuật Nguyễn Đức Bình, chủ nhiệm câu lạc bộ Đình làng Việt (ra mắt được 7 năm, đã phát triển mạnh mẽ với số thành viên hiện lên tới 19.000 người và không chỉ ở Việt Nam, nhiều thành viên hiện sống ở Mỹ, Hàn Quốc, Đức…) là người đặc biệt gắn bó với chiếc áo dài nam. Anh là một trong những người liên tục cổ súy không biết mệt mỏi cho tà áo dài Việt từ việc thường xuyên mặc nó không chỉ trong các dịp lễ lạt mà ngay cả trong đời thường.
Theo Bình, áo dài cách tân theo kiểu Ấn Độ thời gian gần đây nở rộ vì nó dễ may, đáp ứng sự dễ dãi, hơi phô trương của người mặc, nhưng nó không hề phù hợp với bản sắc văn hóa Việt Nam. Trong khi đó, chiếc áo dài nam truyền thống của dân tộc Việt chứa đựng nhiều yếu tố thẩm mỹ, thể hiện người đàn ông Việt khiêm tốn, giản dị. Vẻ đẹp thẩm mỹ thể hiện ở nhiều yếu tố về cách may, cách mặc và vấn đề tạo hình từ những đường lượn, từ cổ tay chẽn khác với các trang phục khác. Cách mặc rất tinh tế, mặc áo trắng bên trong hở cổ trắng ra để sáng mặt, mặc quần trắng, đầu phải quấn khăn đen. Áo dài đàn ông Việt nếu may đúng kiểu không luộm thuộm, màu sắc sang trọng nằm bên trong, không phô ra bên ngoài (áo đen, lớp lót bên trong có màu sắc).
Câu hỏi đặt ra là đặt trong bối cảnh đời sống đương đại hôm nay thì chiếc áo dài nam có sợ bị coi là phong kiến hay cổ hủ, lạc hậu?
Bình khẳng định: Cho đến thời điểm hiện nay, rất nhiều người, kể cả nhà thiết kế, nghiên cứu lịch sử văn hóa, nghệ sĩ, nhà quản lý… phần lớn không thiện cảm với áo dài nam truyền thống. Trong khi đó áo dài nữ đã tiến xa và được thịnh hành không những với phụ nữ Việt Nam mà cả phụ nữ thế giới. Bao nhiêu lời hay ý đẹp, người ta dành cho áo dài nữ thì bấy nhiêu lời lẽ chê bai dành cho áo dài nam như phong kiến, cổ hủ, đồng bóng…
Sở dĩ có quan niệm thiên kiến, sai lầm đó vì nhiều người chỉ nhìn thấy áo dài ngũ thân qua các trang phục biểu diễn ví như trang phục Quan họ, Tuồng, Chèo, Cải lương mà những trang phục này đã được cải biên từ những năm 1950. Nếu may đúng truyền thống, chiếc áo dài nam mặc rất hiện đại.
Áo dài có thể cải biên để phù hợp với hiện đại, nhưng phải đảm bảo mấy yếu tố chất vải hạn chế dùng nhiều hoa văn trang trí mạnh, bởi tính khiêm nhường, giản dị vẫn mang tính thời đại, và tỉ lệ cái áo so với thân người phải tính toán sau cho hợp lý, không quá luộm thuộm. Mà bản thân mẫu áo dài truyền thống rất gọn gàng.
Áo dài truyền thống trong có áo dài nam đã định hình trong thời gian dài, phù hợp đặc điểm người Việt, che nhược điểm cơ thể (tầm vóc không cao) phù hợp khí hậu, không bó như áo vest, mặc thoáng, tất nhiên chất liệu phải tốt.
Để bảo tồn áo dài, Đình làng Việt đã tạo ra các sự kiện văn hóa, vận động mọi người may và mặc áo dài. Nhóm đã vào làng may áo dài Trạch Xá (Ứng Hòa) để tìm các nghệ nhân còn may được áo dài đúng theo truyền thống và tìm được nghệ nhân Đỗ Minh Tám, thuyết phục anh sau trở thành người đồng hành cùng Đình làng Việt. Ngoài ra, Đình làng Việt đã đồng hành với một nhà may ở TPHCM, anh Phạm Văn Tuyền, để tạo ra những mẫu áo dài may, đẹp, rẻ, hiện đại đáp ứng nhu cầu may nhiều bộ cùng lúc cho người tiêu dùng.
Họa sĩ Bình lý giải: Nhu cầu quay về truyền thống là bản năng nội tại của bạn trẻ, trong quá trình giao lưu, hội nhập cần bản sắc riêng. Họ tự đi tìm hiểu và nghiên cứu truyền thống. Nhiều bạn thích mặc áo dài trong các lễ cưới, lễ nghi.
Tình yêu của 9X dành cho áo dài
Đó là chàng trai trẻ Nguyễn Trần Trung Hiếu (quê gốc Bến Tre, hiện sống ở TPHCM) mà tôi có dịp trò chuyện. Hiếu là người khiêm tốn, ít nói chỉ khi gợi đúng mạch nguồn anh mới hào hứng. Tốt nghiệp thiết kế - khoa Mỹ thuật công nghiệp - Đại học Văn Lang (TPHCM), Hiếu có cơ hội thực hiện niềm đam mê từ nhỏ của mình là nghiên cứu mỹ thuật truyền thống, kỹ thuật vẽ thủ công để tái hiện chiếc áo dài truyền thống. Phòng Hiếu ở tràn ngập các vật liệu may áo dài, cũng như các cuốn sách nghiên cứu về áo dài thời Nguyễn.
Dĩ nhiên áo dài mỗi thời có một vẻ đẹp riêng và phù hợp với từng giai đoạn lịch sử, cũng như gắn liền với quan niệm thẩm mỹ thời kỳ đó. Áo dài xưa đẹp ở chất liệu (vải vóc, tơ lụa), ở kỹ thuật may có từ hằng trăm năm hơn. May áo dài đẹp yếu tố đầu tiên là phải chọn đúng chất liệu, đó là tơ tằm Việt Nam chất lượng cao. Tiếp đó đòi hỏi nghệ nhân phải khéo tay, chăm chút, thậm chí cầu kỳ, tỉ mỉ từ khuy cài đến đường viền áo.
Hiếu tâm sự về niềm đam mê của mình: “Chiếc áo dài ngũ thân đã quá gần gũi với tâm thức người Việt, hễ nhắc đến áo dài thì ai cũng có một kỷ niệm đẹp về nó, thú vị nhất là trong hồi ức các bậc cao niên, như các bà, các mẹ, thuở mà áo dài gắn liền với đời sống thường nhật lẫn các dịp trọng đại, đi đâu, làm gì người ta cũng mặc áo dài, người ta xem việc mặc áo dài như một chuyện hiển nhiên. Qua những bức ảnh trắng đen xưa, và những lần may mắn được tiếp xúc với những những chiếc áo dài xưa nguyên bản, có cái là hiện vật sưu tầm của bảo tàng, có cái là kỷ vật gia đình, nhưng tất cả đều thể hiện một trình độ thẩm mỹ cao của người xưa, nó thể hiện ở kỹ thuật dệt, cắt may, thêu thùa, kim hoàn, mọi thứ như được chăm chút đến hoàn hảo.
Vì những yếu tố thẩm mỹ mà tôi phát hiện được đó, nó khiến tôi thấy càng nể phục cái tài và cái tâm của người xưa, dẫu biết rằng bản thân không thể nào đạt đến trình độ của người xưa, nhưng mình còn trẻ và nhiệt huyết, nên không ngại gì không dấn thân”.
Cùng với Hiếu, có nhiều bạn trẻ khác như Nguyễn Minh Đời (sinh năm 1997, hiện sống ở Cần Thơ) cũng hào hứng trong con đường bảo tồn áo dài truyền thống nhất là áo dài nam và chỗ đứng trong giới trẻ hiện nay. Kể cả trong thời dịch bệnh COVID-19, hai bạn trẻ kể trên vẫn có những đơn đặt hàng từ giới trẻ.
