Ngành công nghiệp hoạt hình khắc nghiệt
Hoạt hình Nhật Bản đang ở mức tăng trưởng nóng và là đối thủ nặng ký nhất của Hollywood, Mỹ ở việc thâm dụng lao động, hay hiểu theo nghĩa khác là trả lương rẻ cho nhân công làm nhiều giờ. Yoshiaki Nishimura, nhà sản xuất bộ phim Kaguya-hime no Monogatari (Nàng tiên trong ống tre, 2013) từng được đề cử giải Oscar đến từ studio đình đám Ghibli, từng đề cập sự gắng sức hết hơi của ngành công nghiệp này trong việc “thiếu họa sĩ, môi trường làm việc kém và thiếu cả sự sáng tạo”.
Năm 2017, đạo diễn Yasuhiro Irie của anime Fullmetal Alchemist: Brotherhood (Giả kim thuật sư: Huynh đệ, 2009-2010) từng tiết lộ rằng có khoảng 80% họa sĩ trẻ (độ tuổi 20-24) bỏ việc tại các xưởng anime. Nguyên nhân chính là do họ chỉ được trả khoảng 1.000.000 yên (9282 USD)/năm hoặc đôi khi thấp hơn, so với mức lương tối thiểu là 1.550.000 yên (14.388 USD)/năm. So với chi phí sinh hoạt khá cao ở Nhật, nhất là Tokyo vốn luôn được xem là một trong những nơi đắt đỏ nhất thế giới, lương của họa sĩ hoạt hình được xem là không đủ sống và phải làm thêm.
Bên cạnh đó, khoảng 70% hoạt hình Nhật hiện nay vẫn là vẽ thủ công trên giấy hay còn gọi là hoạt hình 2D, có ưu điểm đặc biệt đem lại sự mượt mà cuốn hút nổi tiếng của các anime thương mại trên thị trường thế giới. Hiện có rất ít các studio hay họa sĩ hoạt hình sử dụng công nghệ kỹ thuật số để hoàn thành các bản thảo. Nhưng các họa sĩ trẻ có xu hướng thích sử dụng máy tính nên công nghệ này sẽ dần thay thế vẽ tay truyền thống trong vòng 10 đến 20 năm tới.
Trung bình một tập phim anime khoảng 30 phút cần khoảng 3.000 trang vẽ khung hình. Mỗi trang vẽ chỉ được trả 200 yên, đôi khi ít hơn. Nếu chỉ là những nhân vật đường nét đơn giản như các phim Doraemon, Shin - Cậu bé bút chì, Pokémon… thì kiếm tiền với nghề họa sĩ hoạt hình rất dễ. Nhưng với những siêu phẩm như Shingeki no Kyojin (Đại chiến người khổng lồ, 2013-2019) thì cần khoảng 5.000 cho đến 10.000 trang phác thảo mỗi tập phim, chưa kể những yêu cầu cần tỉ mỉ trau chuốt nhiều chi tiết… Lượng công việc có thể đội lên gấp 5 lần tùy theo thể loại anime mà công lại không được trả thêm.
Nhiều họa sĩ chọn làm việc tại nhà thay vì đến xưởng để tiết kiệm chi phí đi lại và họ còn nhận những dự án của các xưởng anime khác để bù lỗ. Một họa sĩ hoạt hình tự do (freelancer) có mức lương trung bình khoảng từ 30.000-60.000 yên/tháng tùy vào khả năng mỗi người, với thời gian 15 tiếng làm việc mỗi ngày và không có ngày nghỉ. Tức là thấp hơn mức lương làm thêm của học sinh cấp 3 có thể lên đến 80.000 yên/tháng. Nhưng nếu họ làm việc cho xưởng với mức lương cứng dao động khoảng 50.000-70.000 yên/tháng, nhiều khi họ phải chịu chi phí đi lại và bị chủ doanh nghiệp vắt kiệt sức lao động. Thực tế, nhiều họa sĩ của xưởng anime phải ngủ ngay tại bàn làm việc cả tuần liền và đôi khi là cả tháng trời với những dự án dài hơi.
Sự đối xử bất bình đẳng đang giết chết những giấc mơ
Nền công nghiệp anime kể từ năm 2017 đến nay đã cán mốc 19 tỉ USD lãi hằng năm, mặc dù các họa sĩ hoạt hình phải chịu lương thấp. Vậy số tiền này đã đi đâu? Hầu hết dòng tiền đều chảy về những người đứng đầu của ngành công nghiệp này như đạo diễn, nhà sản xuất, nhà biên kịch, diễn viên lồng tiếng...
Đạo diễn Yasuhiro Irie khi được phỏng vấn với tư cách là Trưởng đại diện của JAniCA (Japan Animation Creators Association - Hiệp hội các nhà sáng tạo hoạt hình Nhật Bản) là tổ chức nghiệp đoàn đại diện cho những người làm công trong ngành công nghiệp anime, cho biết: “Kể cả khi anime đạt doanh thu lớn cùng với tiền lãi từ các sản phẩm thứ cấp khác như đĩa DVD, đồ chơi, mô hình nhân vật… lợi nhuận thường thuộc về các đạo diễn và các nhà biên kịch. Số tiền đó không được phân chia công bằng cho các họa sĩ hoạt hình”.
Hằng năm, các tác phẩm manga và anime mới vẫn được sản xuất tăng dần đều. Có lẽ là quá dễ dàng cho các sản phẩm của ngành công nghiệp này ra đời. Vấn đề ở chỗ, hầu hết các họa sĩ hoạt hình ở quốc gia này không phàn nàn hay nói ra những khó khăn của họ. Đạo diễn Yasuhiro Irie chia sẻ: “Hầu hết các họa sĩ hoạt hình kém về khoản điều đình mức lương cho mình. Họ chỉ tập trung vào việc vẽ và nâng cao kỹ năng bản thân. Cả công ty và người làm công trong ngành công nghiệp này đều có rất ít kinh nghiệm về chuyện thương thuyết với ủy ban sản xuất”.
Mặc cho sự bùng nổ của anime, nhiều người xem hoạt hình tinh ý có thể nhận ra vài sê-ri anime gần đây có đồ họa kém hoặc thiếu sáng tạo. Đó là những biểu hiện của sự mất cân bằng của ngành công nghiệp hốt bạc tỉ này. Sự thiếu thốn nguồn nhân lực họa sĩ hoạt hình đang mở ra cơ hội cho các lao động nhập cư như Việt Nam tìm kiếm cơ hội tại Nhật Bản.
Bên cạnh đó, sự cố gắng thầm lặng của người Nhật đã giúp đất nước này vượt qua đói nghèo và vươn lên thành cường quốc thế giới mà nay lại trở thành điểm yếu cần nhìn nhận lại trong cách làm việc của họ. Những thiếu sót gần đây của ngành công nghiệp anime chưa hẳn đã xấu. Nó đã trở thành một cú thúc khiến những lao động trẻ Nhật Bản chủ động vượt biển, tìm đến những thị trường làm việc rộng mở hơn trên thế giới. Điều mà ít người Nhật nghĩ đến, nay đã đổi thay, bắt đầu với thế hệ này sẽ làm thay đổi bộ mặt thị trường hoạt hình thế giới trong tương lai.
