Trao đổi với PV Báo Lao Động, nghệ nhân ưu tú Nguyễn Hữu Quả - một trong những nghệ nhân cuối cùng của làng tranh Đông Hồ (Thuận Thành, Bắc Ninh) cho biết, hình tượng con hổ trong tranh dân gian Đông Hồ mang nhiều ý nghĩa với khách treo tranh.
Thứ nhất là treo tranh về mặt tâm linh, nhiều gia đình hiện nay vẫn còn giữ tục lệ thờ hổ hay "Ông ba mươi", người dân luôn xem hổ tượng trưng cho sức mạnh. Ở khía cạnh dân gian và tâm linh, người dân đã thần thánh hóa hổ, cho nó một sức mạnh thiêng liêng diệt trừ được ma quỷ. Tranh còn được thờ cúng ở các đền, điện, coi như "thần tướng gác đền". Thứ hai, người chọn tranh để hợp với năm sinh, con giáp, vận mệnh của mình.
Giới thiệu những bức tranh có hình tượng hổ, ông Quả cho hay “Ngũ Hổ” là bức tranh tiêu biểu nhất, mang nhiều ý nghĩa tượng trưng sâu sắc.
Ở tranh "Ngũ hổ" thuộc dòng tranh Đông Hồ, hình tượng của 5 con hổ được bố cục cân đối trên mặt giấy. Mỗi con một dáng vẻ: con đứng, con ngồi, con cưỡi mây lướt gió, thể hiện óc sáng tạo, trí tưởng tượng phong phú của các tác giả dân gian. Từ những dáng vẻ ấy đến ánh mắt, chòm râu, vẻ mặt, cùng khí thế toàn thân đều toát lên sức sống mãnh liệt của loài “chúa sơn lâm”.
Mỗi ông hổ trong bức tranh mang một màu khác nhau tượng trưng cho một hướng. Ví dụ màu vàng tượng trưng cho trung tâm, màu đen hắc hổ là phương bắc, màu xanh là phương đông, màu đỏ là phương nam, màu trắng là phương tây.
Ngoài bức tranh “Ngũ Hổ”, hình tượng hổ còn xuất hiện trong những bức tranh Đông Hồ khác như "Mẫu hổ", "Hắc hổ", "Oai trấn sơn hà", "Voi hổ tranh hùng",...
Cũng trao đổi với PV, chia sẻ về những ảnh hưởng của dịch COVID-19 đến việc sản xuất tranh, nghệ nhân Nguyễn Hữu Quả cho biết: “Việc sản xuất tranh trong năm qua bị ngừng trệ rõ rệt. Khách du lịch không có nên lượng người mua giảm sút mạnh. Giải pháp trong bối cảnh đó, chúng tôi vẫn duy trì hoạt động bán hàng online trên các website để giữ được một lượng khách nhất định”.
Dù vậy, nghệ nhân cũng cho biết, trong thời gian giáp Tết Nguyên Đán, lượng khách ghé thăm cũng đông đúc hơn bởi nhu cầu sắm Tết, mua tranh làm quà biếu.
Tranh Đông Hồ là một dòng tranh dân gian với xuất xứ từ làng Đông Hồ (xã Song Hồ, huyện Thuận Thành, tỉnh Bắc Ninh) đã có từ thế kỷ XVI, phát triển thịnh hành đến cuối thế kỷ XX.
Trước kia, tranh được bán ra chủ yếu phục vụ cho dịp Tết Nguyên Đán, người dân nông thôn mua tranh về dán trên tường, hết năm lại lột bỏ, dùng tranh mới. Năm 2013, nghề làm tranh dân gian Đông Hồ được công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể cấp Quốc gia.
Đây là dòng tranh sản xuất bằng phương pháp thủ công truyền thống, sử dụng chất liệu có sẵn trong thiên nhiên, gần gũi với đời sống của người dân Việt Nam.
Hiện nay tại làng Đông Hồ, người làm tranh dân gian không còn nhiều, hầu hết người dân đã chuyển sang nghề làm vàng mã để đáp ứng nhu cầu thị trường.
“Tranh Đông Hồ để sưu tầm lại đầy đủ thì rất khó và cần sự cố gắng lớn. Với thực trạng hiện tại, vấn đề mai một dòng tranh này có khả năng cao. Hy vọng trong thời gian tới sẽ có nhiều biện pháp để quảng bá, giới thiệu dòng tranh đến với đông đảo người dân hơn nữa" - nghệ nhân Nguyễn Hữu Quả chia sẻ.
