Ý tưởng về cuốn sách ảnh này đến với ông như thế nào? Và ông có chịu sức ép về thời gian?
- Cuốn sách hình thành do yêu cầu của Hội nhà báo chuẩn bị kỷ niệm 70 năm thành lập và chào mừng Đại hội XI Hội nhà báo Việt Nam. Do dịch bệnh COVID-19 diễn biến phức tạp nên việc thực hiện khó khăn, cuốn sách phải làm khẩn trương trong 3 tháng. Sách với kết cấu chặt chẽ nêu lên các giai đoạn phát triển của Hội nhà báo Việt Nam. Đầu tiên là khái quát hoạt động báo chí cách mạng trước năm 1950 (năm thành lập Hội nhà báo Việt Nam). Sau đó là giai đoạn 1950-1975: Báo chí đồng hành cùng Nhân dân qua 2 cuộc chiến tranh chống Pháp, chống Mỹ. Giai đoạn 3: 1975-1985: Hợp nhất Hội nhà báo 2 miền, giai đoạn trước đổi mới. Giai đoạn 4 từ 1986 đến nay: hoạt động báo chí thời kỳ đổi mới.
Công tác tìm kiếm tư liệu có phải là thách thức lớn nhất với ông?
- Đó là một cuộc tìm kiếm vật vã ảnh tư liệu lịch sử về hoạt động Hội nhà báo và hoạt động báo chí, tuy nhiên hướng về vai trò của Hội, và không có tham vọng phản ánh toàn bộ hoạt động báo chí. Có thể nói là công tác lưu trữ ảnh ở ta chưa tốt, có nhiều sự kiện biết là có nhưng không tìm được ảnh. Có người lưu giữ ảnh lịch sử đã mất, gia đình cũng không còn tư liệu. Tôi phải tìm kiếm qua nhiều nguồn, kể cả nguồn cá nhân; một phần nhỏ sử dụng ảnh tư liệu cũ từ cuốn sách về 50 năm Hội nhà báo Việt Nam.
Thời buổi công nghệ số hôm nay lại có mặt trái khi nhiều ảnh chụp bằng điện thoại có trên báo điện tử nhưng chất lượng không thể in sách, thêm nữa có ảnh việc tìm lại tác giả ảnh là rất khó, nhiều khi tìm được thì bản thân tác giả cũng không còn giữ ảnh đó. Cái khó nữa là xác định tính chân thực của ảnh. Ảnh có đúng như thông tin đã ghi kèm ảnh không? Có người nhớ sai năm, sai tên sự kiện, và các thông tin khác của ảnh… Chưa kể, một nhân vật lãnh đạo xuất hiện 2 ảnh gần nhau nhiều khi ghi chú thích là một chức vụ lại không đúng vì tại mỗi thời điểm, nhân vật lại có chức vụ khác nhau, cương vị khác nhau. Chỉ cần chú thích sai một vài bức ảnh thì cuốn sách không hoàn thiện.
Ngoài tư liệu ra thì việc cô đọng, khái quát hành trình 70 năm trong vài trăm trang sách ảnh quả không đơn giản, thưa ông?
- Cuốn sách ảnh ngắn, gọn, khái quát đầy đủ 10 Đại hội Hội nhà báo từ năm 1950 đến nay. Mỗi kỳ Đại hội, khó nhất là phải rút ra 1 câu tôn chỉ, mục đích, linh hồn Đại Hội. Như Đại Hội lần thứ I (năm 1950), câu rút ra là “Báo chí góp phần vào việc xây dựng nền dân chủ nhân dân kháng chiến kiến quốc bằng nghề nghiệp của mình” (Trích Văn kiện Đại hội I). Hay Đại hội lần thứ V (năm 1989) là “Đổi mới báo chí vì sự nghiệp đổi mới đất nước”.(Trích Báo cáo Chính trị tại Đại hội V)…. Và Đại hội X (2015) là “Nâng cao phẩm chất chính trị, đạo đức nghề nghiệp, năng lực chuyên môn, xây dựng tổ chức Hội, đội ngũ người làm báo đáp ứng yêu cầu của thời kỳ mới”.
Cuốn sách in ảnh các đồng chí lãnh đạo Hội nhà báo qua các thời kỳ như Xuân Thủy, Hoàng Tùng, Hồng Chương, Phan Quang, Hồng Vinh, Đinh Thế Huynh, Thuận Hữu. Mỗi thời kỳ có 1 trang ảnh nền tiêu biểu cho thời kỳ đó. Đặc biệt có tư liệu quý như ảnh trang nhất báo “Thanh niên” do Bác Hồ sáng lập 21.6.1925. Hay ảnh báo “Tấc đất”(tiền thân báo Nông nghiệp Việt Nam hiện nay) do Bác Hồ đặt tên và viết bài số 1 ra ngày 7.12.1945.
Lịch sử vẻ vang của Báo chí cách mạng Việt Nam được xây dựng, bồi đắp không chỉ bằng công lao, trí tuệ, sự dấn thân, lòng yêu nghề, gắn bó với nhân dân của các thế hệ người làm báo, mà còn được ghi tạc bằng sự hy sinh xương máu của hàng trăm nhà báo- liệt sỹ, được khắc vào lịch sử dân tộc. Cuốn sách này đã đăng danh sách 547 nhà báo liệt sỹ và chúng tôi đặc biệt cám ơn sự cộng tác tận tình và tâm huyết của nhà báo Văn Hiền - nguyên Phó Tổng biên tập báo Nghệ An và các nhà báo Dương Phước Thu, Hà Minh Đích, Nguyễn Bá Thâm, Đoàn Pháp… Từ giờ đến Têt âm lịch, Hội nhà báo cũng sẽ tái bản có bổ sung cuốn “Chân dung Nhà báo - Liệt sỹ” (Hội nhà báo Việt Nam, 1999).
Điều gì khiến ông trăn trở nhất sau khi làm xong cuốn sách này?
- Tôi thấy chúng ta cần có trách nhiệm hơn, tình nghĩa hơn, có nghiệp vụ hơn trong việc lưu trữ lịch sử bằng hình ảnh. Đừng để tình trạng hiện nay và về sau, các sự kiện mà các thế hệ đi trước chúng ta đã tạo dựng nên, không thể tìm ra hình ảnh hoặc có ảnh mà không thể in sách, trong khi năng lực chup ảnh và điều kiện tác nghiệp của các nhà bào ngày càng cao. Mỗi tác phẩm ảnh báo chí tốt phải là một câu chuyện lịch sử, một khoảnh khắc lịch sử, góc nhìn lịch sử không lặp lại được, không sáng tạo lại được.
- Xin trân trọng cảm ơn!
Sách ảnh “70 năm Hội nhà báo Việt Nam - Hành trình vẻ vang vì Tổ quốc và Nhân Dân”, khổ vuông 25x25cm, Nhà xuất bản Thông tin và Truyền thông ấn hành, dày 264 trang với gần 800 ảnh màu và đen trắng. Bên cạnh hoạt động của Hội, sách còn chọn lọc một số ảnh phản ánh hoạt động của các nhà báo trên các lĩnh vực, sự kiện lớn của đất nước qua các thời kỳ và một số tác phẩm ảnh đoạt giải báo chí quốc gia. Năm 2020, sách in kịp thời ảnh về phóng viên tác nghiệp trong phòng chống dịch bệnh COVID-19 và phòng chống bão lũ, thiên tai ở miền Trung.
