Phóng viên đa phương tiện
Một ngày giữa tháng 7 tại Trung tâm Truyền thông Đa phương tiện, Báo Lao Động, phóng viên Thuỳ Linh gập máy tính cá nhân sau khi hoàn tất thao tác chuyển duyệt bài đăng cho số báo giấy Lao Động Cuối tuần về vấn đề tuyển sinh đầu cấp. Mặc dù đã hoàn thiện bài báo nhưng cô vẫn không thể ngừng suy nghĩ về các con số thống kê chỉ tiêu tuyển sinh qua 3 năm gần nhất để chuyển thể thành dữ liệu hình ảnh trực quan và ngôn ngữ nói, phục vụ cho bản tin “Giáo dục 24/7” sẽ ghi hình trực tiếp vào 19h hằng ngày mà cô là người dẫn chương trình.
Tại trường quay đa phương tiện, “cô gái thời tiết” Thảo Anh đang kết nối trực tiếp với một chuyên gia Dự báo Khí tượng Thuỷ văn qua Internet để thực hiện bài phỏng vấn video từ xa về xu hướng mưa tại các tỉnh miền núi phía bắc. Trong khi đó, ekip phóng viên Hoài Anh - Tô Thế đang chuẩn bị thiết bị tác nghiệp cho chuyến công tác dài ngày tại vùng lũ Lai Châu, sẵn sàng truyền trực tiếp những diễn biến mới nhất từ hiện trường về toà soạn. Biên tập viên Cát Tường đang trao đổi với đạo diễn hình Đức Thiện về phương án thể hiện các đối tượng thực tế ảo tăng cường mà anh sẽ tương tác cùng trong không gian trường quay ảo của bản tin “Thể thao 7 ngày”. Cùng thời điểm này, hoạ sĩ Duy Hưng đang miệt mài với những đối tượng đồ hoạ tương tác, nhúng trong các mã HTML, CSS, JS… để lên format cho một sản phẩm đa phương tiện dạng visual story.
Đó là một phần rất nhỏ trong việc ứng dụng các mô hình chuyển đổi số hiện đại trong lĩnh vực báo chí vào quá trình tác nghiệp hằng ngày của các cán bộ, phóng viên Báo Lao Động nhằm thực hiện chiến lược chiếm lĩnh mặt trận truyền thông hội tụ, đa phương tiện mà Ban Biên tập xác định như một yếu tố sống còn đối với sự phát triển của tờ báo từ 3 năm trước.
Những hoạt động hằng ngày như trên tại trụ sở báo chính là sự hiện thực hoá mô hình của một toà soạn đa phương tiện tích hợp: Nơi mà ranh giới giữa các loại hình truyền thông truyền thống như báo in, báo hình, báo mạng… đã bị xoá nhoà; nơi mà các chất liệu nội dung như hình ảnh, âm thanh, văn bản, dữ liệu sự kiện, số liệu thống kê mang thông tin báo chí được ảo hoá, mô phỏng bằng các công cụ kỹ thuật số và đóng gói lại trong những dạng thức sản phẩm truyền thông mới để đáp ứng được nhu cầu và thị hiếu thông tin đang thay đổi liên tục của công chúng.
Độc giả thời hiện đại
Trong một thế giới phẳng về mặt thông tin, chính độc giả - người hưởng thụ thông tin, người giúp các sản phẩm truyền thông báo chí lan truyền nhanh chóng - sẽ là nhân tố quyết định tác phẩm báo chí nào là quan trọng và cơ quan báo chí nào là hữu ích trong dòng chảy thông tin hằng ngày trên môi trường kỹ thuật số.
Bản chất kết nối của các phương tiện truyền thông hiện đại cùng sự bùng nổ của hàng loạt các ứng dụng thông tin - giải trí theo dạng thức OTT và mạng xã hội đã tạo ra sự phân mảnh rõ rệt trong nhu cầu và thói quen tiếp nhận thông tin của công chúng. Trên môi trường trực tuyến, độc giả chỉ có 3 giây để quyết định có nên bấm vào và theo dõi một tác phẩm báo chí hay không giữa hàng loạt thông tin hấp dẫn đang bày ra trước mắt. Ngay cả khi đã truy cập vào một nội dung cụ thể của một tờ báo uy tín, độc giả cũng chỉ có 15 giây để quyết định có nên xem tiếp hay là thoát. Mặc dù không có nhiều thời gian để đưa ra quyết định lựa chọn nội dung sẽ xem nhưng độc giả luôn có nhu cầu cần được biết nhiều hơn nữa về những thứ họ quan tâm.
Một tác phẩm báo chí có khả năng thu hút sự theo dõi của độc giả từ đầu đến cuối vẫn chưa đủ. Độc giả còn cần những dữ liệu, những bài viết liên quan được liệt kê, xâu chuỗi trong một giao diện hợp lý, dễ tiếp cận. Họ muốn có các công cụ tương tác để thể hiện sự quan tâm cũng như quan điểm của họ về vấn đề mà người sản xuất nội dung cung cấp. Nếu một tờ báo không thoả mãn được nhu cầu đó, họ sẽ tìm ở nơi khác. Một sản phẩm báo chí hiện đại nếu không tạo ra được ấn tượng thị giác, thính giác; không kích thích được hành động tương tác để giữ chân độc giả; không có các hình thức thể hiện đa dạng, hợp xu hướng; không có các thông tin đơn nhất và cấu trúc dữ liệu khoa học chắc chắn sẽ bị chìm lấp giữa biển thông tin trên không gian mạng.
Thích ứng với sự thay đổi
Sự thay đổi trong thói quen và phương thức tiếp nhận thông tin của công chúng, trên thực tế, đang kéo theo sự thay đổi cách mà các cơ quan báo chí sản xuất và cung cấp nội dung tới độc giả. Những phóng viên trẻ mới vào nghề như Hoài Anh hay các cán bộ kỳ cựu như Duy Hưng của báo Lao Động đều đang phải liên tục cập nhật các kỹ năng tác nghiệp mới trong lĩnh vực báo chí kỹ thuật số.
Môi trường cạnh tranh thông tin khốc liệt đang đặt các nhà báo vào tình trạng vừa phải làm việc để tạo ra các sản phẩm truyền thông hiện tại - những sản phẩm có thể biến mất trong vòng 5-10 năm tới, vừa phải sẵn sàng tham gia vào việc sản xuất các loại hình truyền thông của tương lai - những thể loại đang được các hãng công nghệ và cơ quan thông tấn lớn trên thế giới liên tục tạo ra để thay thế các sản phẩm truyền thống không còn phù hợp với xu hướng báo chí và các mô hình kinh tế truyền thông mới.
Những giá trị bất biến
Cuộc Cách mạng công nghiệp 4.0 đã vẽ lại bản đồ chu trình sản xuất, phân phối, lan truyền thông tin theo mô hình mạng tổ ong với rất nhiều điểm nút kết nối ngang hàng. Mỗi cơ quan truyền thông là một điểm nút. Mỗi độc giả cũng là một điểm nút góp phần hình thành các dòng chảy thông tin liên tục. Trong mô hình đó, các loại hình truyền thông, các phương thức sản xuất, phát hành nội dung và hoạt động của cơ quan báo chí cũng phải thay đổi.
Tuy nhiên, trong vòng xoáy thay đổi liên tục đó, vẫn có những giá trị bất biến đối với các cơ quan báo chí. Đó là vai trò trung tâm trong hoạt động thông tin, truyền thông; vai trò dẫn dắt, định hướng các dòng thông tin chủ lưu, chính thống giữa hàng loạt các thông tin đang được lan truyền mạnh mẽ qua các điểm nút phát tán của môi trường trực tuyến mà trong số đó, có rất nhiều thông tin không được kiểm chứng, tin giả và các thông tin có thể đe doạ tới sự an toàn của chính những người tiếp nhận, các cá nhân và tổ chức trong xã hội. Đó là tính chính xác, khách quan, công bằng, đúng tôn chỉ mục đích và đạo đức nghề nghiệp khi cơ quan báo chí giữ các vai trò quan trọng trên.
Để có thể phát huy được những giá trị bất biến của nghề báo, các nhà báo và cơ quan báo chí buộc phải chủ động gia nhập vào nền công nghiệp nội dung và truyền thông hiện đại. Trong quá trình đó, chuyển đổi số vừa là thách thức, vừa là chìa khoá và công cụ để các cơ quan báo chí khẳng định bản lĩnh của mình trong kỷ nguyên truyền thông đa phương tiện.
