“Ranh giới” giữa nghệ sĩ tự do và nghệ sĩ do cơ quan nhà nước quản lý
Những tranh cãi quanh xét tặng danh hiệu NSND, NSƯT tiếp tục bùng nổ khi liên quan đến việc xây dựng dự thảo nghị định quy định về xét tặng danh hiệu Nghệ sĩ nhân dân, Nghệ sĩ ưu tú (sửa đổi).
Hầu như ở mùa xét tặng danh hiệu nghệ sĩ lần nào, tranh cãi cũng nổ ra gay gắt với rất nhiều chiều ý kiến, xoay quanh những bất cập của quy trình, thủ tục và những quy định về hồ sơ xét tặng.
Lý giải về việc nhiều nghệ sĩ tài năng bị “bỏ sót”, NSƯT Chí Trung từng phân tích, quy trình làm hồ sơ đề nghị xét tặng danh hiệu có sự khác biệt rất rõ đối với nghệ sĩ hoạt động tự do, và những nghệ sĩ trực thuộc quản lý của cơ quan nhà nước.
Ở miền Bắc, hầu hết nghệ sĩ biểu diễn đều thuộc quản lý của các nhà hát, cơ quan do nhà nước quản lý. Đơn cử, nhà hát Tuổi trẻ, nhà hát Kịch Hà Nội, nhà hát Kịch Việt Nam... thuộc sự quản lý của Bộ Văn hóa Thể thao và Du lịch.
Khi đầu quân vào các nhà hát hay cơ quan, đoàn thể do nhà nước quản lý, các nghệ sĩ sẽ được quy chuẩn hóa quá trình làm hồ sơ đề xuất xét tặng danh hiệu nghệ sĩ.
Theo đó, mỗi nghệ sĩ trong suốt quá trình hoạt động nghề nghiệp sẽ được cơ quan, nhà hát hỗ trợ tích cực các quy trình hoàn thiện hồ sơ, ví như tham gia vở diễn, tham gia các kỳ liên hoan sân khấu, các cuộc thi... để có đủ huy chương, giải thưởng cần thiết.
Trái lại, ở nền giải trí phía Nam, hầu hết nghệ sĩ đều hoạt động tự do, không trực thuộc quản lý của các cơ quan nhà nước. Điều này khiến nhiều nghệ sĩ có tâm lý “ngại” làm hồ sơ để “xin danh hiệu”.
Chưa kể, cùng trong đối tượng “nghệ sĩ biểu diễn” được xét tặng danh hiệu, giới ca sĩ chủ yếu hoạt động tự do, khác biệt hẳn so với nghề diễn viên hoạt động sân khấu hay điện ảnh.
Những nghệ sĩ danh tiếng nhưng không có danh hiệu
Chính bởi sự khác biệt trong cách thức hoạt động nên rất nhiều nghệ sĩ danh tiếng, tài năng nhưng không có danh hiệu.
Trong bộ tứ Diva nhạc Việt được khán giả và truyền thông tôn vinh gồm Thanh Lam, Hồng Nhung, Mỹ Linh, Trần Thu Hà, chỉ có duy nhất Thanh Lam được xét tặng danh hiệu NSƯT năm 2007. Được biết, mẹ của Thanh Lam (vì biết tính con gái) nên đã làm hồ sơ hộ con và gửi đi.
Đến nay, dù đã mở rộng việc xét tặng danh hiệu cho các nghệ sĩ hoạt động tự do nhưng vẫn rất ít người gửi hồ sơ “xin xét tặng”. Trong đó, ở lĩnh vực sân khấu, điện ảnh phía Nam, Thái Hòa và Hồng Ánh luôn nằm trong danh sách những nghệ sĩ không danh hiệu được nhắc nhớ mỗi kỳ xét tặng.
Thái Hòa sinh năm 1974, ở tuổi gần 50 - anh đã có chặng đường dài hoạt động năng nổ ở cả sân khấu, điện ảnh, truyền hình và để lại dấu ấn lớn.
Thái Hòa chật vật bước chân vào nghề diễn từ thập niên 1990 khi dòng phim mì ăn liền còn đang hưng thịnh. Đầu những năm 2000, Thái Hòa đầu quân về Sân khấu Phú Nhuận của Hồng Vân.
Thời điểm ấy, Thái Hòa không chỉ vụt sáng với những vai hài, anh còn là đạo diễn, biên kịch làm nên những vở diễn ăn khách khơi mào cho cả trào lưu kịch kinh dị bùng nổ ở sân khấu phía Nam.
Cùng với vở diễn “Người vợ ma” (2006), “Quả tim máu” (2008)... Thái Hòa vụt sáng với vai trò đạo diễn sân khấu, khi những vở anh dựng đều gây sốt.
Rời sân khấu Phú Nhuận, Thái Hòa tiếp tục ghi dấu ấn mới với điện ảnh khi là “vua phòng vé”, “diễn viên triệu USD” với hàng loạt tác phẩm phá kỷ lục doanh thu. Thái Hòa với ngoại hình đặc biệt của mình đã trở thành diễn viên ăn khách, là gương mặt bảo chứng doanh thu cho các dự án.
Những năm gần đây, Thái Hòa tiếp tục có cú chuyển mình khi thoát khỏi hình ảnh diễn viên hài để đầu tư cho những vai diễn có chiều sâu, có số phận, nặng tâm lý. Ở bất kỳ dự án nào, Thái Hòa cũng luôn nhận được lời ngợi khen về diễn xuất từ chính đồng nghiệp, giới phê bình và cả khán giả.
Trong suốt sự nghiệp của mình, Thái Hòa nhiều lần đoạt giải Cánh Diều Vàng, Bông Sen Vàng về diễn xuất, nhưng anh thường không có mặt trong các đêm trao giải. Lý giải về điều này, Thái Hòa nói, “vì lúc đó tôi đang bận một dự án phim khác. Tôi trân trọng giải thưởng, nhưng phần thưởng lớn nhất của tôi là khán giả”.
Hồng Ánh cũng là trường hợp như thế, luôn từ chối khi được hỏi về giải thưởng hoặc xét tặng danh hiệu dù Hồng Ánh từng là gương mặt đắt giá của điện ảnh.
Không khó để kể tên hàng loạt tác phẩm đã làm nên tên tuổi cho Hồng Ánh như: Đời cát, Thung lũng hoang vắng, Người đàn bà mộng du, Trái tim bé bỏng, Trăng nơi đáy giếng...
Ở đỉnh cao sự nghiệp, Hồng Ánh là nữ diễn viên nhiều lần đoạt “Nữ diễn viên chính xuất sắc nhất” ở các đêm trao giải nhà nghề cấp quốc gia.
Và Thái Hòa, Hồng Ánh cũng như rất nhiều nghệ sĩ tài năng khác, có thể đến cùng sẽ vẫn không chọn trở thành NSND, NSƯT bởi những rào cản thủ tục, họ chọn trở thành nghệ sĩ của nhân dân, của khán giả.
