Cồng chiêng chứa đựng những giá trị sáng tạo, là phương tiện để khẳng định cộng đồng và bản sắc văn hóa chung của các dân tộc Tây Nguyên. Nhưng cồng chiêng chỉ thực sự có giá trị khi “nằm” trong không gian văn hóa của người dân bản địa.
Khi sợi dây gắn kết bị bào mòn
Không gian Văn hóa Cồng chiêng ở Tây Nguyên như một sợi dây vô hình gắn kết dân làng, thắt chặt cộng đồng. Văn hóa Cồng chiêng còn là bữa ăn tinh thần không thể thiếu trong bất cứ một sự kiện sinh hoạt đời sống nào và là tiếng nói của tâm linh, tâm hồn…
Nghệ nhân KraJan Dick - huyện Lạc Dương - chia sẻ: “Người thiểu số các dân tộc Tây Nguyên đều tự hào về bản sắc văn hóa riêng. Chúng tôi có quyền tự hào đồng thời cũng phải có trách nhiệm giữ gìn và phát huy. Thế nhưng nét đẹp văn hóa ấy dường như đang ngày càng mai một do ảnh hưởng của sự biến đổi của xã hội hiện đại hóa. Thực tế, nhiều hộ gia đình đã bán đi những bộ chiêng, ché, kpan quý vì lợi ích trước mắt và vì họ không thật sự đủ hiểu giá trị để mà yêu cái cồng, cái chiêng của dân tộc mình”.
Nhờ kinh tế xã hội phát triển, nên thay cho các không gian buôn làng, khu nhà mồ, bến nước... là những ngôi nhà xây kiên cố, những công trình hiện đại nối tiếp nhau mọc lên, điều rất đáng mừng. Nhưng đời sống và sinh hoạt hiện đại cũng nhanh chóng làm thay đổi nhận thức về sự thiêng liêng và tính cộng đồng của văn hoá cồng chiêng. Sự xuất hiện của nhiều loại hình giải trí mới thu hút giới trẻ, do đó việc hướng họ theo học cồng chiêng, “chung thủy” với các loại hình văn hóa truyền thống dân tộc trở nên khó khăn hơn bao giờ hết. Và nguy hiểm nhất, Văn hóa Cồng chiêng đang bị lạm dụng cho mục đích thương mại. Ngày càng xuất hiện nhiều những “lễ hội”, câu lạc bộ mượn hình ảnh văn hóa bản địa để trình diễn, phục vụ mục đích thương mại, thu hút khách du lịch. Và cứ thế, cồng chiêng đã không còn giữ được sự trong sáng, thiêng liêng vốn có… để rồi, bản sắc văn hóa không còn giữ nguyên được hồn cốt, dễ dàng bị chi phối bởi đồng tiền.
“Văn hóa cồng chiêng nên diễn ra tự nhiên không nên dàn dựng, còn tiền thì nên để khách tự trả chứ không nên quy ra thành vé thu phí như thế này” - du khách Đỗ Mai Linh chia sẻ cảm nghĩ. Còn Ông Cil Poh - Phó Chủ tịch UBND huyện Lạc Dương (Lâm Đồng) - thẳng thắn nhìn nhận: Hiện nay trên địa bàn hình thành nhiều nhóm, cạnh tranh nhau nên có khi đánh lạc điệu, có nhiều điệu nhảy biến tướng mua vui. Không còn bản sắc Văn hóa Cồng chiêng, không gian biểu diễn cồng chiêng bị hòa lẫn với nhạc hiện đại mất tính truyền thống.
Để cồng chiêng vang mãi
Trước thực trạng đáng báo động, đề án “Bảo tồn và phát triển không gian văn hóa cồng chiêng Tây Nguyên” do Sở VHTTDL tỉnh Lâm Đồng đề xuất được triển khai, đến nay đã đi vào giai đoạn 2 (2018 - 2020) và đang xây dựng kế hoạch trình UBND tỉnh để triển khai tại 6 địa phương gồm Cát Tiên, Đạ Huoai, Bảo Lâm, Di Linh, Đơn Dương và Đam Rông.
Giai đoạn từ 2009 - 2015, ngành Văn hóa đã phối hợp với đoàn thể mở hơn 30 lớp truyền dạy cồng chiêng ở các địa phương có đông bà con đồng bào dân tộc thiểu số người Mạ, K’ho và Churu sinh sống. Ngành chức năng cũng tập trung tạo môi trường sinh hoạt văn hóa hiện đại, phù hợp với các biện pháp bảo tồn và phát huy Văn hóa Cồng chiêng, tính đến nay đã có 3 chương trình Liên hoan Văn hóa Cồng chiêng được tổ chức tại Di Linh, Bảo Lâm và Đạ Huoai, với gần 60 nghệ nhân được biểu dương và tôn vinh. Nhằm khắc phục việc thất thoát số lượng cồng chiêng trên địa bàn, đề án đã hỗ trợ khoảng 12 bộ cồng chiêng truyền thống cho các thôn, buôn có khả năng duy trì và phát triển văn hóa cồng chiêng.
“Phải và cần hỗ trợ ngân sách để các vùng khó khăn bảo tồn, phát huy văn hóa cồng chiêng. Chúng tôi mong muốn làm sao trong các buôn làng đều hình thành đội cồng chiêng duy trì qua các thế hệ, tổ chức lễ hội để tạo sân chơi từ cơ sở” - bà Nguyễn Thị Nguyên - Giám đốc Sở VHTTDL Lâm Đồng - cho biết.
