Năng lượng biến thành chính trị
Cuộc tranh luận về khí đốt Nga đang nóng lên khắp Châu Âu. Ví dụ, quy trình bảo dưỡng tuabin của đường ống dẫn khí Nord Stream trước đây là công việc định kỳ, nhưng giờ đây nó đã trở thành một vấn đề chính trị lớn. Và sau đó là tình huống liên quan đến việc bơm khí đốt qua các bộ phận của hệ thống đường ống dẫn khí ở Ukraina hiện không do Kiev kiểm soát.
Theo bài viết trên RT của ông Fyodor Lukyanov - tổng biên tập tờ Các vấn đề toàn cầu của Nga, Chủ tịch Đoàn Chủ tịch Hội đồng Chính sách Đối ngoại và Quốc phòng, kiêm giám đốc nghiên cứu của Câu lạc bộ Thảo luận Quốc tế Valdai - các chuyên gia sẽ giải quyết khía cạnh pháp lý của sự việc, nhưng khi mọi việc diễn ra, có thể cho rằng đây không phải là khía cạnh quan trọng nhất.
Châu Âu (không chỉ EU, mà toàn bộ khu vực địa lý) đang phải đối mặt với một tình huống bất khả kháng lớn, thường được coi là cơ sở hợp pháp để đình chỉ bất kỳ nghĩa vụ hợp đồng nào. Thực tế là những người chơi liên quan đã không tuyên bố chính thức đây là một trò chơi chính trị, trong đó mỗi bên cố gắng không để thua quá nhiều (tất nhiên trong một số trò chơi không có ai là người chiến thắng). Một mục tiêu khác là trì hoãn một trận chiến năng lượng quyết định, điều này không phải là không thể tránh khỏi, nhưng rất có thể xảy ra.
Trong hơn 50 năm qua, quan hệ đối tác năng lượng đã đóng vai trò là nền tảng chiến lược cho quan hệ giữa Nga và EU. Mối quan hệ hợp tác này đã mang lại lợi ích vô cùng lớn cho cả hai bên.
EU nhận được khí đốt Nga giá rẻ, giúp EU cạnh tranh trên thị trường toàn cầu ngay cả trước khi Chiến tranh Lạnh kết thúc, và đặc biệt là sau đó. Về phần mình, Mátxcơva có thu nhập ổn định và có quan hệ đối tác chiến lược trong lĩnh vực kỹ thuật.
Sau khi Liên Xô sụp đổ, sự hợp tác ngày càng mạnh mẽ hơn, vì những hạn chế song phương trong các lĩnh vực chính trị và an ninh trở nên lỏng lẻo. Mặc dù những hạn chế này không hoàn toàn biến mất, nhưng sự phụ thuộc và lợi ích lẫn nhau đã thúc đẩy hợp tác, dường như đảm bảo hòa bình và ổn định.
Tuy nhiên, tình hình bắt đầu thay đổi từ trước năm 2022 khá lâu. Đã xuất hiện các yếu tố mới không giống như mục tiêu ban đầu: Các nước quá cảnh cố gắng tận dụng các đường ống của Liên Xô; logic chính trị đằng sau dự án của EU với sự mở rộng của khối về phía đông và sự cân bằng mới của toàn bộ hệ thống bắt đầu ảnh hưởng đến quyết định của các nhà lãnh đạo Tây Âu.
Mặt khác, bản thân EU bắt đầu đa dạng hóa các nguồn năng lượng, cố gắng giảm thiểu vai trò của nhiên liệu hóa thạch. Điều này chắc chắn đã làm lung lay nền tảng hợp tác giữa Nga và EU. Kể từ cuối những năm 1960, các hợp đồng dài hạn đã là cơ sở cho hợp tác năng lượng. Điều này cho phép các bên lên kế hoạch trước. Nhưng từ đầu thế kỷ 21, khung thời gian lập kế hoạch này bắt đầu thu hẹp lại, dẫn đến nhiều lo ngại.
Nga - EU khó quay lại như xưa
Các sự kiện diễn ra vào năm 2022 đã chỉ ra một điều - rằng những tham vọng và xung lực chính trị cuối cùng đã vượt qua hiệu quả kinh tế, và khi điều đó xảy ra, sự phụ thuộc lẫn nhau không còn là một yếu tố giảm nhẹ trong một mối quan hệ cạnh tranh khá tự nhiên giữa các bên liên quan lớn trên thị trường quốc tế, mà là một nhân tố làm trầm trọng hơn. Do đó, cuộc chiến ý chí hiện tại là phép thử về quyết tâm và khả năng phục hồi của các bên liên quan.
Hiện tại, ít động lực hơn cho sự linh hoạt. Nga và Gazprom ngay bây giờ chỉ đơn giản là tuân theo giao thức: Nếu bảo trì được lên lịch, bảo trì được lên lịch…
Trong những trường hợp bình thường, sẽ không có vấn đề gì khi tiến hành thủ tục, thỏa thuận các chi tiết với khách hàng hoặc tìm cách giải quyết nếu cần. Tuy nhiên, trong những hoàn cảnh khác xa với bình thường, mọi thứ đều trở thành vấn đề, trên thực tế là niềm tin vào chính trị và kinh doanh có thời hạn sử dụng rất ngắn, và không dễ gì giành lại được, nếu có.
Cho đến ngày hôm nay, không thể tưởng tượng được Nga và EU sẽ quay lại mối quan hệ tương tự trong lĩnh vực năng lượng mà hai bên từng có trước đây. Động thái này đang được Mátxcơva sử dụng làm đòn bẩy chính trị để đáp trả các biện pháp trừng phạt kinh tế mà Brussels thực hiện vào mùa xuân và mùa hè.
Về lý thuyết, đòn ăn miếng trả miếng này có thể dẫn đến một sự đánh đổi nhất định có thể giảm bớt áp lực cho cả hai bên, nhưng điều đó sẽ đòi hỏi những quyết định hoàn toàn thực dụng - trong khi đó không phải là cách tiếp cận phổ biến cho đến nay. Trường hợp của Hungary cho thấy điều đó thực sự có thể xảy ra, nhưng vẫn là một ngoại lệ.
Mặt khác, việc Ủy ban Châu Âu kêu gọi các quốc gia thành viên giảm tiêu thụ khí đốt 15% đã vấp phải sự phản đối, vì các thành viên rõ ràng muốn tự đưa ra quyết định cho riêng mình một cách độc lập. Do đó, EU đã thống nhất rằng bất kỳ sự cắt giảm tiêu thụ nào sẽ là tự nguyện và không có giới hạn bắt buộc. Phần còn lại sẽ phụ thuộc vào những diễn biến tiếp theo ở Ukraina, chính EU và giữa Nga và phương Tây nói chung.
Ý nghĩa ngắn hạn của mối quan hệ Nga - EU trong lĩnh vực năng lượng là rõ ràng - hai bên sẽ tìm tiếng nói chung cho mối quan hệ trong ngắn hạn.
Tuy nhiên, hai bên dường như không có khả năng tái tạo ưu tiên trong dài hạn. EU coi mục tiêu của mình là tìm kiếm một giải pháp không có khí đốt của Nga. Nga khẩn trương phát triển cơ sở hạ tầng cho các thị trường tiêu dùng thay thế, cũng có thể bao gồm một số quốc gia Tây Âu, nhưng chỉ trên bình diện song phương và theo các điều kiện khác nhau tùy từng trường hợp.
