Tại sao Phần Lan và Thụy Điển vẫn chưa gia nhập NATO?
Trong khi các nước Bắc Âu khác như Na Uy, Đan Mạch và Iceland là thành viên ban đầu của NATO thì Phần Lan và Thụy Điển không tham gia Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương vì lý do lịch sử và địa chính trị.
Cả Phần Lan - quốc gia tuyên bố độc lập khỏi Nga vào năm 1917 sau cuộc cách mạng Bolshevik - và Thụy Điển đã áp dụng chính sách đối ngoại trung lập trong Chiến tranh Lạnh, từ chối liên kết với Liên Xô hoặc Mỹ.
Đối với Phần Lan, điều này tỏ ra khó khăn hơn, vì có chung một biên giới rộng lớn với Liên Xô và sau này là Nga. Để giữ hòa bình, Phần Lan đã áp dụng một quy trình mà một số người gọi là "Phần Lan hóa", trong đó các nhà lãnh đạo ở một số thời điểm tuân theo các yêu cầu từ Liên Xô.
Sau sự sụp đổ của Liên Xô, Phần Lan và Thuỵ Điển cùng nhau gia nhập Liên minh Châu Âu (EU) vào năm 1995 và dần dần điều chỉnh các chính sách quốc phòng của mình với phương Tây, nhưng vẫn né tránh việc gia nhập NATO.
Mỗi quốc gia có những lý do khác nhau để tránh là thành viên NATO song song với EU.
Đối với Phần Lan, lý do mang tính địa chính trị nhiều hơn. Mối đe dọa đối với Nga hiện hữu hơn vì đường biên giới chung dài 1.340 km của hai nước.
Mặc dù là một quốc gia độc lập, nhưng vị trí địa lý của Thụy Điển đặt nước này trong cùng một "môi trường chiến lược" như các nước láng giềng dân chủ tự do - cựu Thủ tướng Thụy Điển Carl Bildt nói với CNN.
NATO đảm bảo điều gì với các thành viên?
Lý do hầu hết các nước gia nhập NATO là vì Điều 5 của Hiệp ước NATO, quy định rằng tất cả các bên ký kết coi một cuộc tấn công vào một nước là cuộc tấn công chống lại tất cả.
Điều 5 đã là nền tảng của liên minh kể từ khi NATO được thành lập vào năm 1949 để đối trọng với Liên Xô.
Điểm đặc biệt của Hiệp ước và Điều 5 là ngăn chặn Liên Xô tấn công các nền dân chủ tự do vốn thiếu sức mạnh quân sự. Điều 5 đảm bảo rằng các nguồn lực của cả liên minh - bao gồm cả quân đội khổng lồ của Mỹ - có thể được sử dụng để bảo vệ bất kỳ quốc gia thành viên nào, chẳng hạn như các quốc gia nhỏ hơn sẽ không thể tự vệ nếu không có đồng minh. Ví dụ Iceland không có quân đội thường trực.
Nga coi NATO là một nguy cơ
Tổng thống Nga Vladimir Putin coi NATO như một bức tường thành nhằm vào Nga, nhiều lần nói rõ rằng NATO đã tiến quá gần Nga và nên rút lui về biên giới của những năm 1990, trước khi một số quốc gia láng giềng của Nga hoặc các quốc gia thuộc Liên Xô cũ tham gia liên minh quân sự.
Việc Ukraina muốn gia nhập NATO là một trong những lý do để Nga tiến hành chiến dịch quân sự tại nước láng giềng.
Tuy nhiên, cuộc chiến ở Ukraina, về mặt hiệu quả, đã mang lại cho NATO một mục đích mới. "Điều 5 đã quay trở lại cuộc chơi và mọi người hiểu rằng chúng tôi cần NATO vì mối đe dọa tiềm tàng từ Nga" - cựu Thủ tướng Phần Lan Alexander Stubb nói trong một cuộc phỏng vấn với CNN.
Tại sao cuộc chiến ở Ukraina đã thay đổi mọi thứ?
Cuộc chiến của Nga ở Ukraina là giọt nước tràn ly đã thúc đẩy Phần Lan và Thụy Điển quyết định về việc trở thành thành viên NATO.
Kể từ khi Nga đưa quân vào Ukraina, sự ủng hộ của công chúng đối với việc gia nhập NATO ở Phần Lan đã tăng vọt từ khoảng 30% lên gần 80% trong một số cuộc thăm dò. Đa số người Thụy Điển cũng tán thành việc nước này tham gia liên minh.
"Tư cách thành viên NATO của chúng tôi được quyết định vào lúc 5 giờ sáng ngày 24.2, khi Nga tấn công Ukraina. Phần Lan và Thụy Điển sẽ không tham gia nếu không có cuộc tấn công này" - ông Stubb nói.
Tiếp theo là gì?
Ngày 15.5, Thủ tướng Phần Lan Sanna Marin và Tổng thống Phần Lan Sauli Niinistö họp báo tại Phủ Tổng thống ở Helsinki, thông báo rằng Phần Lan sẽ nộp đơn xin gia nhập NATO. Thụy Điển dự kiến sẽ làm theo, có khả năng sớm nhất là vào ngày 16.5, theo cựu Thủ tướng Bildt.
"Chúng tôi hy vọng rằng Quốc hội Phần Lan sẽ phê duyệt quyết định xin gia nhập NATO trong những ngày tới" - CNN dẫn lời Thủ tướng Marin nói trong cuộc họp báo ở Helsinki.
Các nhà ngoại giao NATO nói với Reuters rằng việc phê chuẩn các thành viên mới có thể mất một năm, vì cơ quan lập pháp của tất cả 30 thành viên hiện tại phải chấp thuận các ứng viên mới.
Là hai nền dân chủ tự do đang phát triển mạnh, Thụy Điển và Phần Lan đáp ứng các yêu cầu gia nhập NATO - mặc dù Thổ Nhĩ Kỳ có thể khiến quá trình này trở nên khó khăn hơn. Tổng thống Recep Tayyip Erdogan cho biết Thổ Nhĩ Kỳ không nhìn nhận cả hai nước gia nhập NATO "một cách tích cực", cáo buộc các nước này là nơi ở của các tổ chức khủng bố "người Kurd".
Trong khi đó, cả hai nước sẽ phải dựa vào các đồng minh và đối tác hiện tại để được đảm bảo an ninh, thay vì Điều 5. Thụy Điển và Phần Lan đã nhận được sự đảm bảo hỗ trợ từ Mỹ và Đức nếu bị tấn công, trong khi Thủ tướng Anh Boris Johnson đã ký các thỏa thuận an ninh chung với những người đồng cấp Phần Lan và Thụy Điển trong tuần này.
Phản ứng từ Nga
Nga chỉ trích về quyết định này. Bộ Ngoại giao Nga cho biết trong một tuyên bố rằng Phần Lan đã áp dụng một "sự thay đổi căn bản" trong chính sách đối ngoại, sẽ buộc Nga thực hiện "các bước trả đũa, cả về quân sự-kỹ thuật và các biện pháp khác”.
Người phát ngôn Điện Kremlin Dmitry Peskov cho rằng “sự mở rộng của NATO không làm cho thế giới ổn định và an ninh hơn”. Ông nói thêm, phản ứng của Mátxcơva sẽ phụ thuộc vào "hạ tầng quân sự sẽ di chuyển bao xa và gần biên giới của Nga thế nào”.
Nga hiện chia sẻ khoảng 1.215 km đường biên giới trên bộ với 5 thành viên NATO. Việc Phần Lan gia nhập có nghĩa là Nga sẽ có thêm 1.340 km đường biên giới nữa với NATO.
Trong khi đây là tin xấu đối với Điện Kremlin, thì việc bổ sung Phần Lan và Thụy Điển sẽ có lợi cho NATO. Cả hai đều là những cường quốc quân sự nghiêm túc, mặc dù có dân số nhỏ.
Tuy nhiên, ông Bildt và ông Stubb, các cựu Thủ tướng Thụy Điển và Phần Lan, tin rằng cho đến nay, phản ứng của Nga tương đối im lặng.
Ông Stubb nói: “Điện Kremlin coi tư cách thành viên NATO của Phần Lan và Thụy Điển là một giải pháp của Bắc Âu, và theo nghĩa đó, không phải là một mối đe dọa quá mức. Chúng tôi không quá lo lắng”.
Ông Stubb và Bildt tin rằng Nga cuối cùng vẫn coi hai nước là láng giềng đáng tin cậy, bất chấp quyết định tham gia liên minh do Mỹ hậu thuẫn.
Cựu Thủ tướng Bildt cho biết: “Việc Phần Lan và Thụy Điển là một phần của phương Tây không phải là điều ngạc nhiên”.
