Không tiêm mũi thứ ba
Sự kiện ký thỏa thuận cấp phép hồi cuối năm ngoái cho Aspen Pharmacare của Nam Phi được đóng chai và bán vaccine COVID-19 của Johnson & Johnson tại Châu Phi được ca ngợi là "phao cứu sinh" cho lục địa thất thủ trước đại dịch ngay từ những ngày đầu. Tuy nhiên, 6 tháng sau, nhà máy đang đứng trước nguy cơ đóng cửa vì lực cầu yếu.
Khi được hỏi về việc tiêm bổ sung sau khi được tiêm hai mũi vaccine COVID-19 của Pfizer năm ngoái, bà Agnes Mohale, 70 tuổi, không cảm thấy cần thiết.
“Tôi không biết tiêm mũi thứ ba để làm gì”, bà Mohale, sống tại Soweto, thị trấn lớn nhất vùng Johannesburg, nói với FT. “Tôi sẽ không đi tiêm mũi thứ ba. Tôi không lo sợ gì cả”.
Trường hợp của Mohael phần nào phản ánh nhu cầu tiêm vaccine COVID-19 đang giảm dần tại Nam Phi, nơi chỉ có khoảng 5% người dân tiêm mũi bổ sung và chưa đến 1/3 dân số 60 triệu người đã tiêm đủ 2 mũi. Đây cũng là xu hướng chung tại Châu Phi hiện tại, lý giải tại sao cơ sở sản xuất vaccine lớn nhất châu lục đứng trước nguy cơ đóng cửa.
Số ca tử vong vì COVID-19 tại Châu Phi thấp hơn so với các lục địa khác. Châu Phi chỉ chiếm 8,3% trong tổng số 14,9 triệu trường hợp tử vong trên thế giới, theo phân tích từ Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), dù chiếm 16,7% dân số toàn cầu. Một số chuyên gia cho rằng tỉ lệ tử vong tại Châu Phi thấp phần nào vì đây là lục địa trẻ, với tuổi trung bình của người dân là 19,7 trong khi ở Châu Âu là 42,5.
Hệ quả từ việc không muốn tiêm chủng và hạ tầng y tế nghèo nàn là Châu Phi có thể tiếp tục bị tàn phá rất lâu sau khi COVID-19 trở thành dịch bệnh, tạo điều kiện cho biến chủng virus mới xuất hiện, theo giới chuyên gia. Trong khi đó, mất cơ sở sản xuất vaccine đồng nghĩa lục địa này không được chuẩn bị cho các dịch bệnh trong tương lai.
“Thiếu động lực tiêm chủng đang ảnh hưởng đến sự sẵn sàng ứng phó biến chủng tiếp theo hoặc đại dịch tiếp theo” - Ayoade Alakija, đồng chủ tịch Liên minh Phân phối Vaccine Châu Phi, nói. “Điều này đang đe dọa nỗ lực sản xuất vaccine khu vực vừa hình thành… để đảm bảo chúng ta không quay trở lại giai đoạn đầu đại dịch”.
Vào thời điểm đầu đại dịch COVID-19, có 4 quốc gia Châu Phi có khả năng sản xuất vaccine là Nam Phi, Ai Cập, Senegal và Tunisia. Giờ đây, các dự án sản xuất vaccine đã có mặt tại 15 quốc gia Châu Phi.
Chưa hoàn thành mục tiêu tiêm chủng của WHO
Chỉ còn vài ngày nữa là đến thời điểm WHO đặt mục tiêu các quốc gia phải đảm bảo 70% dân số được tiêm hai mũi vaccine COVID-19 trước tháng 6 và chỉ có hai nước Châu Phi là Mauritius và Seychelles hoàn thành. Morocco và Rwanda đang tiến gần mốc này.
Chỉ 17,4% dân số Châu Phi được tiêm đủ hai mũi vaccine COVID-19, thấp nhất trong số các châu lục. Trong Liên minh Châu Âu (EU), tỉ lệ này là 73,5%.
John Nkengasong, giám đốc Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh (CDC) Châu Phi, cho biết mục tiêu 70% vào giữa năm 2022 “rõ ràng không thể đạt được với hầu hết quốc gia ở Châu Phi” và nên lùi về cuối năm.
Nhiều quan chức y tế cho rằng mục tiêu trên giờ đã ngoài tầm với do tâm lý chần chừ tiêm vaccine và tỷ lệ lây nhiễm trước đó cao. Theo một phân tích từ WHO, khoảng 2/3 dân số Châu Phi có thể đã nhiễm COVID-19 tính đến cuối năm ngoái, ngay cả trước khi biến chủng Omicron càn quét nơi đây.
Nhu cầu tiêm vaccine tại Nam Phi giảm vì “tâm lý chủ quan”, khi biến chủng Omicron được cho là ít độc lực hơn, Chris Vick, chuyên gia quan hệ công chúng tại Covid Comms SA, nhóm tình nguyện tuyên truyền về vaccine, chia sẻ.
Làn sóng lây nhiễm thứ 5 gần đây, chủ yếu do hai dòng phụ của Omicron là BA.4 và BA.5, đạt đỉnh “phần lớn không ai hay” trong cuộc sống thường ngày, ít ảnh hưởng đến tỉ lệ nguy kịch hay tử vong.
“Người dân cảm thấy mệt mỏi với dịch bệnh”, Vick bổ sung. “Tầm quan trọng của việc tiêm chủng vaccine không còn như trước”.
Tại Nam Phi, tìm kiếm việc làm cũng khiến người dân có ít thời gian để nghĩ đến tiêm chủng. Các cơ sở tiêm chủng ít được quảng bá, khó tiếp cận với người nghèo và đóng cửa quá sớm đối với người lao động, theo kết quả các khảo sát.
“Mọi người không còn nghĩ tiêm chủng là một ưu tiên”, Vick nói. Vấn đề lúc này là “làm thế nào để đưa tiêm chủng tăng bậc trong thứ tự ưu tiên xã hội”.
Thandiwe Mpofu, người bán khẩu trang tại Soweto và chưa tiêm chủng, nói cô không còn lo ngại COVID-19 nữa.
“Trước đây tôi có sợ nhưng giờ đó chỉ là một thứ gì đó chúng ta phải sống chung”, Mpofu, 36 tuổi, cho biết.
Nhưng Nkengasong nhấn mạnh dù nhu cầu tiêm chủng vaccine COVID-19 ở Châu Phi giảm, nỗ lực sản xuất vaccine tại khu vực không thể được phép giảm theo.
“Mọi khu vực trên thế giới, bao gồm Châu Phi, nên có năng lực sản xuất vaccine kịp thời để chúng ta không vướng vào những tranh cãi, cáo buộc nơi này lấy hết vaccine của nơi khác”, ông nói.
