Chương mới cho năng lượng của Châu Âu
Trong nhiều năm, Liên minh Châu Âu (EU) đã phụ thuộc vào Nga để cung cấp dầu và khí đốt cho các ngành công nghiệp và hộ gia đình. Năm ngoái, 40% lượng khí đốt EU nhập khẩu có nguồn gốc từ Nga, trị giá khoảng 108 tỉ USD.
Nhưng chiến dịch quân sự của Nga ở Ukraina vào tháng 2 đã buộc EU phải cải tổ hoàn toàn chiến lược năng lượng của mình để loại bỏ dầu và khí đốt Nga. Trong sáu tháng qua, EU bắt đầu loại bỏ dần việc nhập khẩu dầu và khí đốt của Nga, đồng thời tìm kiếm các nhà cung cấp khác.
Cùng với một số quốc gia khác, EU đang hy vọng rằng Azerbaijan - quốc gia tương đối nhỏ nằm giữa dãy núi Caucasus và biển Caspi - sẽ trở thành một sự thay thế quan trọng cho năng lượng của Nga. Chủ tịch Ủy ban Châu Âu Ursula von der Leyen đã coi Azerbaijan là một đối tác năng lượng “đáng tin cậy và có thể tăng gấp đôi xuất khẩu khí đốt sang EU chỉ trong vài năm khi Châu Âu cố gắng đa dạng hóa nhanh chóng khỏi năng lượng của Nga" - tờ Fortune trích lời bà von der Leyen.
Tháng 7 năm nay, EU và Azerbaijan đã ký một thỏa thuận mới, đánh dấu điều mà bà von der Leyen gọi là “một chương mới trong hợp tác năng lượng của EU với Azerbaijan - đối tác quan trọng trong nỗ lực của EU nhằm rời bỏ nhiên liệu hóa thạch của Nga”.
Chủ tịch Ủy ban Châu Âu gọi đây là thỏa thuận sẽ đóng góp đáng kể vào an ninh nguồn cung của Châu Âu.
Theo biên bản ghi nhớ được hai bên ký, Azerbaijan cam kết tăng gấp đôi xuất khẩu khí đốt cho EU lên ít nhất 20 tỉ mét khối đến năm 2027 - tương đương khoảng 6% nhu cầu khí đốt của EU. Tuy nhiên, các chuyên gia bày tỏ hoài nghi về việc liệu Azerbaijan có thể thực hiện cam kết hay không.
Azerbaijan - quốc gia có biên giới với Iran, Thổ Nhĩ Kỳ, Gruzia và Nga - vận chuyển khí đốt đến Châu Âu qua Đường ống xuyên Adriatic (TAP), chặng cuối cùng của mạng lưới đường ống Hành lang khí đốt phía Nam (SGC) dài 3.500 km, được công bố vào năm 2013 và bắt đầu hoạt động vào cuối năm 2020.
Sản xuất dầu và khí đốt của Azerbaijan được điều hành bởi công ty dầu khí nhà nước SOCAR và các đối tác nước ngoài, đáng chú ý nhất là BP.
Chính phủ Azerbaijan không tìm cách sửa đổi các điều khoản của thỏa thuận chia sẻ sản lượng với các công ty quốc tế, khiến họ trở thành đối tác năng lượng “khá tin cậy” của EU - John Roberts, thành viên cấp cao về năng lượng tại Hội đồng Đại Tây Dương, và là thành viên của Ủy ban Kinh tế Liên Hợp Quốc về Nhóm chuyên gia khí đốt của Châu Âu, nói với Fortune.
Lượng khí đốt từ Azerbaijan sang EU đã tăng mạnh trong 8 tháng qua. Vào cuối năm nay, EU dự kiến sẽ nhập khẩu 11,6 tỉ mét khối khí đốt của Azerbaijan - tăng 40% so với 8,2 tỉ mét khối năm ngoái.
Đường ống TAP của Azerbaijan được thiết kế để có thể mở rộng, có nghĩa là có thể tăng gấp đôi khả năng vận chuyển khí đốt lên 20 tỉ mét khối như được nêu trong thỏa thuận - Tom Purdie, nhà phân tích khí đốt cấp cao tại công ty dịch vụ hàng hóa S&P Global Commodity Insights, nói.
Ông Purdie lưu ý, khối lượng khí đốt của Azerbaijan không đủ để thay thế riêng Nga (tổng cộng 155 tỉ mét khối hàng năm), mà EU phải có các nguồn khác để bù đắp vào sự thiếu hụt khí đốt Nga.
Một số người lạc quan tin rằng thỏa thuận của EU với Azerbaijan có thể lớn hơn cả khí đốt tự nhiên. Hợp tác chặt chẽ hơn giữa Brussels và Baku có thể giúp biến một nước thuộc Liên Xô cũ thành "đối tác chủ chốt của EU", đưa nước này ra khỏi vùng ảnh hưởng của Nga - theo Ilayda Nijhar, nhà phân tích rủi ro chính trị tập trung vào Nga và các quốc gia thuộc Liên Xô cũ. Khi Nga ngày càng bị cô lập, Azerbaijan trở nên quan trọng hơn đối với Điện Kremlin như một liên kết thương mại với Iran và Châu Á.
Đối tác không hoàn hảo
Tuy nhiên, Azerbaijan vẫn khác xa đối tác đáng tin cậy mà bà von der Leyen đang quảng bá. Theo một số chuyên gia, nước này không có khí đốt, cơ sở hạ tầng hoặc quỹ cần thiết để mở rộng hạ tầng nhằm thực hiện thỏa thuận với EU.
Thỏa thuận của EU với Azerbaijan hầu như không thực sự giúp gì nhiều cho các công dân EU trong mùa đông, mùa đông tới, thậm chí những năm sau đó" - ông Julian Bowden, Viện nghiên cứu Năng lượng Oxford, nhận định. Ông nói, đây chủ yếu là một động thái để cho công dân EU thấy rằng các nhà hoạch định chính sách đang “làm điều gì đó”.
Ông Bowden giải thích, khí của đường ống TAP đến từ hai dự án tại Shah Deniz - mỏ khí đốt tự nhiên lớn nhất của Azerbaijan; các nhà khai thác đang tăng cường sản lượng tối đa.
Trong khi đó, hai nguồn khí đốt tiềm năng lớn nhất của Azerbaijan - một mỏ khác tại Shah Deniz và một ở tầng sâu bên dưới mỏ dầu Azeri Chiraq Guneshli - lại phức tạp về mặt kỹ thuật… và khi đạt được bất kỳ thỏa thuận nào, sẽ mất nhiều năm để khai thác.
Trong khi đó, tiêu thụ khí đốt trong nước của Azerbaijan cũng đang tăng lên. Tập đoàn năng lượng khổng lồ Total của Pháp đang lên kế hoạch cho một dự án mới sản xuất 1,5 tỉ mét khối khí đốt, nhưng dự án đó dành cho tiêu dùng trong nước.
Ông Bowden cho rằng, không có triển vọng ngay lập tức về khí đốt quy mô lớn ở Azerbaijan từ nay đến năm 2027. Bất kỳ dự án khí đốt lớn nào, nếu có, sẽ không xảy ra trước năm 2030, điều này khiến EU và Azerbaijan không thể thực hiện các điều khoản được nêu trong thỏa thuận vào tháng 7.
Azerbaijan cũng thiếu kinh phí để tăng cường sản xuất và cơ sở hạ tầng và phải được đầu tư mạnh mẽ để cung cấp thêm khí đốt cho Châu Âu - Gubad Ibadoghlu, nghiên cứu viên cao cấp tại Trường Kinh tế London cho hay. Và chi phí vận chuyển khí đốt của Azerbaijan đến Châu Âu cao trước đây đã hạn chế dòng khí đốt đến lục địa này.
Về lý thuyết, Azerbaijan có thể mua khí đốt từ các nước như Turkmenistan, Iran và Nga để đáp ứng nhu cầu trong nước, sau đó bán khí đốt của mình cho Châu Âu. Nhưng nước này vẫn cần phải cải thiện và mở rộng cơ sở hạ tầng, trong khi các lệnh trừng phạt khiến việc mua hàng từ Nga trở nên bất khả thi.
