Tổng thống Vladimir Putin đưa ra tối hậu thư yêu cầu các quốc gia "không thân thiện" phải trả tiền mua khí đốt bằng đồng rúp bắt đầu từ ngày 1.4, nếu không sẽ có nguy cơ bị cắt nguồn cung cấp thiết yếu.
Tuy nhiên, phát ngôn viên Điện Kremlin Dmitry Peskov hôm 1.4 cho biết, Nga sẽ không ngắt cung cấp khí đốt cho Châu Âu ngay lập tức.
Theo CNN, tối hậu thư của ông Putin đã gây ra làn sóng chấn động khắp Châu Âu, nơi nhiều nước không thể duy trì nền kinh tế hoạt động lâu dài nếu không có năng lượng của Nga. Mátxcơva đã gửi đi một tín hiệu rõ ràng rằng, vào một thời điểm nào đó, nước này có thể giảm dòng khí đốt tự nhiên - có thể là để răn đe hoặc đáp trả các lệnh trừng phạt Nga thậm chí cứng rắn hơn của phương Tây đối với cuộc chiến ở Ukraina.
Tại sao những vấn đề này quan trọng?
Châu Âu nhận khoảng 40% lượng khí đốt tự nhiên từ Nga, được vận chuyển trên các đường ống qua Belarus, Ukraina và Ba Lan hoặc dưới Biển Baltic. Đức là khách hàng lớn nhất và ngành công nghiệp sản xuất khổng lồ của nước này cần một lượng khí đốt và nhiên liệu với số lượng lớn.
Chính phủ Đức trong tuần này đã kích hoạt tình trạng khẩn cấp giai đoạn một trong của kế hoạch quản lý khủng hoảng ba giai đoạn mà cuối cùng có thể dẫn đến việc phân bổ năng lượng và kêu gọi công chúng sử dụng càng ít càng tốt.
Bất kỳ sự thiếu hụt đáng kể nào về nguồn cung của Nga có thể sẽ khiến nền kinh tế lớn nhất Châu Âu rơi vào suy thoái - và có khả năng là cả khu vực Châu Âu rộng lớn hơn. Giá khí đốt tăng cao đang khiến các ngành công nghiệp sử dụng nhiều năng lượng không có lãi và tạo gánh nặng cho nhiều hộ gia đình. Dữ liệu khảo sát được công bố hôm 1.4 cho thấy, sản xuất của Đức đang ở mức giảm thấp nhất trong 18 tháng. Bức tranh ở những nơi khác của Châu Âu cũng không sáng sủa hơn.
Nga muốn gì?
Hầu hết hợp đồng xuất khẩu khí đốt của Nga hiện được định giá bằng đồng USD hoặc Euro. Theo sắc lệnh được Tổng thống Putin ký ngày 31.3, người mua nước ngoài phải mở tài khoản tại một ngân hàng do nhà nước Nga kiểm soát, thay vì giao dịch trực tiếp với tập đoàn khí đốt khổng lồ Gazprom. Họ sẽ gửi USD hoặc Euro vào một tài khoản. Ngân hàng sẽ bán Euro để lấy rúp và chuyển chúng vào một tài khoản khác đứng tên người mua dùng để thanh toán.
Mátxcơva có thể đang cố gắng tăng cường nhu cầu đối với đồng rúp - đồng tiền đã phục hồi sau khi mất giá kỷ lục sau chiến sự ở Ukraina và Nga bị phương Tây trừng phạt. Nhưng Điện Kremlin đã buộc Gazprom (và các nhà xuất khẩu lớn khác của Nga) phải chuyển 80% nguồn thu ngoại tệ của họ thành đồng rúp.
Các nhà phân tích của Eurasia Group viết trong một báo cáo tuần này: "Chính sách thanh toán mới được đề xuất cho xuất khẩu khí đốt dường như là một yếu tố góp phần vào sự phục hồi mạnh mẽ của đồng rúp Nga trong những tuần gần đây".
Châu Âu phản ứng thế nào?
Đức, Pháp và các chính phủ EU khác đã bác bỏ tối hậu thư của Điện Kremlin, khẳng định họ sẽ không bị Mátxcơva "tống tiền" khi thay đổi các điều khoản của những hợp đồng hiện có.
Paolo Gentiloni - quan chức kinh tế hàng đầu của Liên minh Châu Âu và cựu thủ tướng Italia - nói với CNN rằng, các hợp đồng hiện tại không bao gồm nghĩa vụ thanh toán bằng đồng rúp và chúng phải được tôn trọng. Điều đó có nghĩa là cơ chế hoán đổi Euro sang rúp như Mátxcơva đề xuất sẽ không hoạt động. “Đó là một nỗ lực để lách các lệnh trừng phạt của Châu Âu và tống tiền Liên minh Châu Âu" - ông Gentiloni nói.
Chuyện gì xảy ra tiếp theo?
Mặc dù nguy cơ nguồn cung cho Châu Âu bị gián đoạn đã tăng lên, nhưng khí đốt của Nga vẫn chảy về phía Tây trên hai trong ba đường ống chính hôm 1.4 - Reuters đưa tin.
Điện Kremlin cho biết, các khoản thanh toán cho khí đốt giao ngay sẽ giảm vào cuối tháng 4 hoặc đầu tháng 5, đó là lý do tại sao Nga chưa ngay lập tức khoá van khí đốt đến Châu Âu.
"Tôi đã nhận được nhiều câu hỏi về việc liệu điều này có nghĩa là nếu không có xác nhận thanh toán bằng đồng rúp, thì nguồn cung khí đốt sẽ bị cắt từ ngày 1.4 không? Không, không phải như vậy và nó không tuân theo nghị định" - ông Peskov nói với báo giới.
Theo người phát ngôn Điện Kremlin, Gazprom sẽ làm việc với khách hàng của mình để thực hiện cơ chế thanh toán mới, và "quy định thanh toán bằng đồng rúp có thể bị đảo ngược nếu các điều kiện khác xuất hiện".
Nga cần tiền từ xuất khẩu năng lượng hơn bao giờ hết, do các lệnh trừng phạt tàn khốc đã ảnh hưởng đến các bộ phận khác của nền kinh tế nước này. Các nhà phân tích cho rằng, GDP của Nga có thể giảm khoảng 1/5 trong năm nay. Và Nga không thể dễ dàng bán khí đốt tự nhiên cho các quốc gia khác vì chưa có cơ sở hạ tầng đường ống dẫn khí.
Ngoài ra, quyết định của Nga khi công khai đe dọa khoá van khí đốt có thể phản tác dụng, khi thúc đẩy Châu Âu giảm lệ thuộc vào Mátxcơva về năng lượng. Giới chức EU đã đặt mục tiêu cắt giảm 66% khí đốt của Nga trong năm nay. Đức đang xây dựng cảng để nhập khẩu khí đốt tự nhiên hóa lỏng (LNG), các chuyến hàng của Mỹ đang được đẩy mạnh và Châu Âu đang đẩy nhanh các dự án năng lượng tái tạo.
"Mặc dù EU có tham vọng thay thế phần lớn năng lượng nhập khẩu của Nga bằng các nhà cung cấp khác vào cuối năm nay, có vẻ như hầu hết nếu không phải là tất cả các nước Châu Âu sẽ chọn không gia hạn các hợp đồng cung cấp. Việc Châu Âu dần dần rời xa năng lượng của Nga là cơ cấu và sẽ không bị đảo ngược" - các nhà phân tích của Eurasia nhận định.
