Trong đó, toát lên vấn đề rất quan trọng và xuyên suốt là: Tinh giản biên chế gắn với cơ cấu lại, nâng cao chất lượng, sử dụng hiệu quả đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức; giảm chi thường xuyên và cải cách chế độ tiền lương. Với bộ máy 58.000 đơn vị sự nghiệp công lập và 2,5 triệu biên chế như hiện nay, làm thế nào để tinh gọn?
Tự chủ, tự chịu trách nhiệm
Theo các chuyên gia, để tinh gọn bộ máy, không gì khác là phải tiếp tục đổi mới hệ thống tổ chức và quản lý, nâng cao chất lượng và hiệu quả hoạt động của các đơn vị sự nghiệp công lập. Nguyên Thứ trưởng Bộ Nội vụ Thang Văn Phúc cho rằng, cần phải cho phép các đơn vị đó tự chủ, tự chịu trách nhiệm. Ngoài ra, Nhà nước chỉ hỗ trợ một phần, còn lại họ phải vận động trên cơ sở có thu, có chi. Công chức, người cán bộ trong bộ phận phải hưởng bằng các sản phẩm của đơn vị đó. Đặc biệt, với những khu vực phức tạp nhất, đụng chạm đến toàn xã hội, nhưng nếu tự chủ được thì việc đó sẽ rất tốt. Tuy nhiên, theo ông Phúc thì việc tự chủ đó phải đảm bảo được hiệu quả, chất lượng. Trong quá trình xã hội hóa không thể thương mại hóa mà Nhà nước khoán các chi phí như tiền lương, chi thường xuyên, trên cơ sở đơn vị làm ra họ tái đầu tư phát triển nâng cao hiệu quả.
Ở trong ngành y tế hiện nay, ngoài việc tự thu, tự chi còn có hai mảng là phục vụ theo dịch vụ bảo hiểm y tế và mảng cam kết tự chủ triệt để là chữa bệnh theo yêu cầu. Hiện nay nhiều bệnh viện đang thực hiện. Với xu hướng này thì nhiều người có tiền, có điều kiện họ đang sử dụng. Ngoài ra, cần phải có những chính sách và mô hình áp dụng với các vùng khác nhau. Theo ông Phúc, nếu như ở các trung tâm, các thành phố lớn thì việc xã hội hóa đơn vị sự nghiệp công lập rất dễ và thuận lợi. Những địa điểm này cần phải cho xã hội hóa tối đa. Tuy nhiên, các đơn vị ở vùng sâu, vùng xa, miền núi thì có thể chưa làm được ngay mà Nhà nước cần phải hỗ trợ và chịu trách nhiệm.
Trao đổi về vấn đề tự chủ bệnh viện, GS-TS Trịnh Đình Hải - Chủ tịch Hội Răng Hàm Mặt VN, Giám đốc Bệnh viện RHM T.Ư Hà Nội - cho biết: Trong ngành y tế, có đến chục bệnh viện tự chủ về lương, về kinh phí, Bộ Y tế không cần chi khoản chi phí gì. Như Bệnh viện RHM T.Ư Hà Nội từ năm 2009 đến nay đã tự chủ toàn phần, tức là bệnh viện phải chi trả toàn bộ kinh phí, Bộ Y tế không hỗ trợ gì cả ngoài những chương trình như Nha học đường hay một chút kinh phí nâng cấp trang thiết bị, chủ yếu là kinh phí của bệnh viện, kinh phí Nhà nước cấp cho chỉ khoảng 1-2%.
Ngành y tế nên để cho các đơn vị tự chủ như vậy. Vì các bệnh viện đã được Nhà nước hỗ trợ nhà đất, trang thiết bị rồi; y-bác sĩ cũng được Nhà nước đào tạo. Cơ sở vật chất và phương tiện có rồi, trình độ có rồi thì hoàn toàn có thể tự chủ được. 2,5 triệu cán bộ viên chức ở các đơn vị sự nghiệp, làm sao giảm được 1/3 thì đã là thành công rồi. Bên cạnh đó, còn có một số trường đại học, cao đẳng, trung cấp về y tế. Những trường tiểu học, trung học được Nhà nước bao cấp thì không nói vì cần phổ cập, nhưng còn các trường đại học nên để họ tự chủ.
GS-TS Trịnh Đình Hải đưa ví dụ: Trường ĐH Y Hà Nội, với một đội ngũ cán bộ giảng viên rất giỏi, cơ sở vật chất sẵn sàng, thậm chí một số trường có những bệnh viện làm ăn rất tốt... mà vẫn trông vào ngân sách nhà nước như thế thật lãng phí. Các trường cấp 3, nếu các thầy cô đều muốn nằm trong biên chế để sống cho yên tâm đến lúc về hưu nhưng trường có cơ sở vật chất hiện đại rồi, cán bộ cũng được đào tạo giỏi rồi mà thu phí của học sinh thì không phải là vấn đề, vì nếu gửi con em ra nước ngoài thì chi phí còn đắt đỏ hơn nhiều.
“Tại Bệnh viện RHM T.Ư Hà Nội, những năm đầu tự chủ chúng tôi vô cùng lo lắng. Từ ngày tự chủ đến giờ, chúng tôi làm được rất nhiều việc. Ví dụ như thu nhập cho cán bộ công nhân viên rất tốt, làm công tác nhân đạo từ thiện đều đặn với hàng nghìn trẻ em được mổ miễn phí hằng năm, xã hội kêu cứu là chúng tôi hưởng ứng, rồi chúng tôi hợp tác quốc tế rất mạnh. Một điểm nữa là phát triển chuyên môn tốt, năm nay chúng tôi cử không dưới 300 lượt cán bộ y-bác sĩ ra nước ngoài học tập, hàng trăm lượt chuyên gia bác sĩ nước ngoài đến trao đổi chuyên môn. Và tự chủ giúp chúng tôi mỗi năm dành ra vài chục tỉ để sửa chữa cơ sở vật chất, nâng cấp trang thiết bị” - GS-TS Trịnh Đình Hải chia sẻ.
Xã hội hoá các dịch vụ công lập
GS Đào Trọng Thi - nguyên Chủ nhiệm Uỷ ban Văn hoá, Giáo dục, Thanh niên, Thiếu niên và Nhi đồng của Quốc hội - nhận định, chủ trương xã hội hoá các dịch vụ công lập, sự nghiệp được giao cho các đơn vị sự nghiệp làm, hoặc thậm chí là các đơn vị này không nhất thiết của Nhà nước là chủ trương đúng đắn của Đảng ta. Chủ trương này đã được nhấn mạnh trong các văn kiện của Đảng từ trước, đặc biệt là tại Đại hội Đảng khoá XII. Hội nghị Trung ương là triển khai thực hiện chủ trương, quan điểm đó.
Riêng đối với giáo dục, chúng ta luôn luôn khẳng định giáo dục là không thương mại hoá, kể cả đối với các trường ngoài công lập. Các quy định cũng như trong chủ trương, chính sách, pháp luật thể hiện rất rõ điều này. Đối với doanh nghiệp, mục tiêu là lợi nhuận nhưng chúng ta khẳng định dịch vụ công trong giáo dục thì lợi nhuận không phải là mục tiêu số 1 mặc dù lợi nhuận là cần thiết. Chúng ta thừa nhận có lợi nhuận trong giáo dục nhưng đó không phải là mục tiêu, đặc biệt không phải mục tiêu cao nhất.
GS Đào Trọng Thi dẫn ví dụ: Đối với học phí của giáo dục, đặc biệt là giáo dục đại học và nghề nghiệp, trong Luật Phí và lệ phí đã quy định là phí chẳng qua là cách gọi theo quán tính chứ thực ra đã được quy định là giá dịch vụ. GS Thi cho rằng, một số không ít cơ sở đã và đang có những việc làm lệch lạc. Chúng ta chấp nhận dịch vụ, chấp nhận là có lợi nhuận nhưng phải đảm bảo không thương mại hoá. Đây là một điều rất khó, đặc biệt là trong nhận thức của mỗi người.
Tự chủ để bảo đảm quyền được học, quyền được khám - chữa bệnh
Mục tiêu cụ thể được đặt ra cho giai đoạn đến năm 2021 là giảm mạnh về đầu mối, tối thiểu bình quân cả nước giảm 10% đơn vị sự nghiệp công lập; giảm tối thiểu 10% biên chế sự nghiệp hưởng lương từ ngân sách nhà nước so với năm 2015; cơ bản chấm dứt số hợp đồng lao động không đúng quy định trong các đơn vị sự nghiệp công lập (trừ những đơn vị đã bảo đảm tự chủ tài chính). Đồng thời phấn đấu có 10% đơn vị tự chủ tài chính, giảm bình quân 10% chi trực tiếp từ ngân sách nhà nước cho các đơn vị sự nghiệp công lập so với giai đoạn 2011-2015.
