Thay đổi mô hình chống dịch, “kéo” lao động trở lại sản xuất

Vấn đề lao động trở thành “đại sự cho cả trước mắt và lâu dài”

Theo ông Terence Jones, Quyền Trưởng Đại diện Thường trú của Chương trình phát triển Liên Hợp Quốc (UNDP) tại Việt Nam, Việt Nam đã áp dụng hai biện pháp tài khóa kể từ đầu đại dịch. Nghị quyết số 42/NQ-CP về hỗ trợ người dân bị ảnh hưởng bởi COVID-19 được ban hành vào tháng 4.2020 với gói hỗ trợ 62.000 tỉ đồng để hỗ trợ 20 triệu công nhân bị mất việc làm do đại dịch. Một gói hỗ trợ mới trị giá 26.000 tỉ đồng đã được công bố vào ngày 1.7.2021 để giúp những người lao động bị ảnh hưởng bởi phong tỏa và giãn cách xã hội trong đợt bùng phát dịch gần nhất (Nghị quyết số 68/NQ-CP).

“Để đạt được đồng thời mục tiêu kép là hỗ trợ các hộ gia đình có hoàn cảnh khó khăn và kích thích tăng trưởng kinh tế thì cần phải triển khai chương trình hỗ trợ tiền mặt càng nhanh càng tốt” - ông Terence Jones nêu ý kiến.

Ông Terence Jones đề xuất Chính phủ có thể triển khai ngay gói trợ cấp tiền mặt với quy mô tương đương 5% GDP một quý, tương đương khoảng 77.000 tỉ đồng. Số tiền này nên được giải ngân ngay trong những tháng cuối năm. Số tiền này sẽ tạo ra “hiệu ứng cấp số nhân” tới việc gia tăng tiêu dùng lớn hơn. Gói trợ cấp 77.000 tỉ đồng sẽ có tác động lớn đến tổng tiêu dùng tư nhân và tổng sản lượng kinh tế.

“Gói này vừa trợ giúp các các hộ gia đình có hoàn cảnh khó khăn, vừa kích thích tăng trưởng kinh tế” - ông nhấn mạnh đến mục đích của việc hỗ trợ tiền mặt.

Nhấn mạnh tầm quan trọng của mô hình chống dịch, TS Nguyễn Sỹ Dũng - nguyên Phó Chủ nhiệm Văn phòng Quốc hội - cho biết, chúng ta đã áp đặt mô hình “zero COVID” quá dài, phong toả cứng đất nước. Thực chất phong toả cứng và rộng chỉ được 7 ngày, cùng lắm là 10 ngày. Chúng ta không thể phong toả cứng đất nước gần nửa năm trời. Theo ông, bây giờ quan trọng nhất để phục hồi kinh tế là chuyển đổi mô hình chống dịch. Tuy nhiên, có một “vòng kim cô” rất lớn cho các lãnh đạo đứng đầu các địa phương vì áp đặt nếu để bùng phát dịch bệnh, người đứng đầu phải chịu trách nhiệm.

“Nhưng như vậy người ta khoá cứng địa phương thôi. Địa phương nào chỉ cần có một, hai ca dịch là người ta “khoá cứng”. Như vậy sẽ đổ vỡ hết toàn bộ chuỗi lưu thông của đất nước. Tôi cho rằng, phân cấp, phân quyền là quan trọng, nhưng ở thời điểm này, phải cần mệnh lệnh từ Trung ương. Còn mỗi tỉnh mỗi kiểu, tỉnh đòi loại giấy này, tỉnh đòi loại giấy khác; tỉnh cho qua, tỉnh không thì làm sao kinh tế không đổ vỡ được” - ông Dũng khuyến nghị.

Theo ông Dũng, thống kê gần đây cho thấy, có khoảng 29,3 triệu người không có việc làm. Khi chợ truyền thống đóng cửa, nhiều người dân buộc phải đi siêu thị để mua các nhu yếu phẩm. Người nghèo sẽ lại càng khó khăn. Bên cạnh đó, khi chợ truyền thống đóng cửa cũng kéo theo việc những người sản xuất nhỏ lẻ không thể tiếp cận được siêu thị. Do đó, nếu chuyển đổi mô hình chống dịch thì chúng ta phải mở cửa chợ truyền thống, chợ đầu mối trước vì hàng triệu người  phụ thuộc vào đó. Không chỉ là người mua mà cả người bán.

Về vấn đề việc làm, ông Nguyễn Sỹ Dũng nêu rõ, nghịch lý lao động hiện nay là nơi thiếu cứ thiếu, nơi thừa cứ thừa. Ở các khu công nghiệp TPHCM, Bình Dương, Đồng Nai người ta phải chạy về, chưa biết bao giờ trở lại. Trong khi, chuỗi cung ứng toàn cầu không thể đứt gãy. Trong khi cầu của thế giới đang quay lại, nếu không có chính sách để lôi kéo lao động trở lại sẽ khiến sản xuất của chúng ta gặp nhiều khó khăn.

Bàn thêm về giải pháp chuyển đổi mô hình chống dịch, TS Võ Trí Thành, Viện trưởng Viện Nghiên cứu chiến lược thương hiệu và cạnh tranh, đề xuất Chính phủ cần tăng cường chi tiêu tài khóa nhiều hơn nữa. “Gói hỗ trợ cho phục hồi 2 năm tới thứ nhất là vượt khó, thứ 2 là bắt nhịp đà phục hồi của thế giới, và thứ 3 là nắm bắt xu hướng lớn của thế giới như tiêu dùng, lối sống và cuộc Cách mạng 4.0, năng lượng tái tạo” - ông Thành lưu ý.

Hiện nay, theo ông Thành, khó khăn lớn nhất đối với các doanh nghiệp (đặc biệt ở khu vực phía Nam) là họ đang rất băn khoăn với mô hình, khuôn khổ chống dịch của Chính phủ để có thể chủ động quay lại sản xuất. Đối với vấn đề lao động, thực sự đang trở thành “đại sự cho cả nước mắt và lâu dài”. Nhiều doanh nghiệp cho biết họ ít nhất phải mất 2 năm mới thu hút được lao động quay lại. Cuối cùng là vấn đề cạn kiệt dòng tiền, doanh nghiệp cần phải được hỗ trợ bằng gói tài khóa, hỗ trợ lãi suất.

Kinh nghiệm quốc tế cho Việt Nam

Ông Jacques Morisset - đại diện Ngân hàng Thế giới (WB) tại Việt Nam - cho rằng, để đi vào trạng thái bình thường mới, chuyên gia của WB cho rằng cần rút ra các bài học kinh nghiệm. Theo đánh giá, tốc độ phục hồi phụ thuộc rất lớn với quy mô của các chương trình tiêm chủng, mặc dù xét nghiệm vẫn là biện pháp quan trọng để ngăn chặn đại dịch. Dự báo, các quốc gia có chương trình tiêm chủng tích cực hơn dự kiến sẽ có mức tăng trưởng nhanh hơn vào năm 2021, gắn với tăng cường xét nghiệm hằng ngày.

Ông Jacques Morisset cũng khuyến nghị việc quản lý hạn chế di chuyển cần thông minh hơn, trên cơ sở giám sát chặt chẽ và chia sẻ thông tin để điều chỉnh các biện pháp hạn chế di chuyển, đơn giản hóa và điều phối các quy trình. Để ổn định kinh tế vĩ mô, cần hướng sang chính sách tài khóa nhiều hơn và thực hiện chính sách tiền tệ ít hơn. Bởi theo đánh giá của WB, chính sách tài khóa là công cụ mà Chính phủ chưa sử dụng nhiều, nhưng lại có thể giúp kích cầu trong ngắn hạn và cung trong dài hạn, trong khi dư địa tài khóa trong hiện tại và ngắn hạn đều có thể thực hiện.

Trong khi đó, về các chính sách tiền tệ, WB đánh giá Chính phủ sử dụng công cụ này nhiều hơn để hỗ trợ tạm thời cho doanh nghiệp, nhưng tương đối kém hiệu quả và có thể tăng rủi ro cho tài chính do nợ xấu tăng cao, thiếu minh bạch trong những gói giải cứu. Với các chương trình trợ giúp xã hội, WB khuyến nghị cần hiệu quả hơn để giảm bớt gánh nặng kinh tế, trong đó Việt Nam cần tăng cường khả năng phục hồi thông qua một hệ thống trợ giúp xã hội mạnh mẽ và linh hoạt.