Tất cả đã bước sang tuổi tám, chín mươi cả rồi, không nói với nhau bằng ông, bằng cụ mà gọi nhau bằng tao, bằng mày như cái thời cuốc than trong lò chợ, thi thoảng lại hét toáng lên “tránh ra tao lao thìu xuống đấy”; “Chạy nhanh lên, bục nước, bục nước”... những ngôn ngữ riêng của thợ lò cứ tuôn ra như vậy.
Bữa cơm Tất niên hôm ấy, cánh thợ lò, thợ máy xúc, máy bơm, quạt gió... kéo đến đông đủ. Chất thợ mỏ có từ cái bắt tay, ánh mắt, nụ cười và uống rượu. Tất cả chúng tôi quây quần bên mâm cơm. Ông Nguyễn Xuân Quang giơ chai rượu cuốc lủi và rót ra bát cho từng người. “Nào uống, thợ mỏ là phải uống rượu bằng bát có nhớ không?”.
Các ông nhớ lắm, ai cũng vanh vách kể lại những câu chuyện ngày xửa ngày xưa. Những ngày ấy phu mỏ chuẩn bị về quê ăn Tết vui lắm. Sau cuộc Tổng bãi công, Chủ mỏ phải thi hành các yêu sách, tăng lương, giảm giờ làm và cung cấp đầy đủ cuốc xẻng, dụng cụ lao động.
Đặc biệt Tết ấy mỗi người được thêm mười cân gạo, được nghỉ một tháng, ngày 20 tháng Chạp đã rục rịch kéo nhau ra tàu thủy xuôi về Hải Phòng. Ngày 15 cúng tất niên tất cả lều trại, nón, áo, thúng mủng có gì mang đốt hết. Đầu tầng bãi thải cháy ngùn ngụt. Ai cũng muốn tất cả đau thương, khổ ải của năm cũ tiêu tan ra mây khói để năm mới có nhiều may mắn.
Các câu chuyện của chúng tôi cứ nối tiếp. Tết năm 1936 vui là đã dành được thắng lợi trong cuộc Tổng đình công đấu tranh với chủ Mỏ. Còn tết năm 1955 sang năm 1956 là vô cùng sung sướng. Thợ mỏ đã thoát được ách nô lệ kìm kẹp sau bẩy mươi năm, chín tháng, mười hai ngày dưới sự đô hộ của thực dân Pháp. Hai tiếng phu mỏ bắt đầu thuộc về dĩ vãng, một từ xưng hô mới Công nhân mỏ.
Ngày 30.3.1959 Bác Hồ về nói chuyện trên tầng 10 công trường Đèo Nai, Bác bảo công nhân phải làm chủ hầm mỏ. Đúng là một cuộc đổi đời, cái Tết đầu tiên ấy, khắp mọi nơi trên tầng, trên đường phố, nhà nào cũng treo đèn kết hoa, treo cờ Tổ quốc. Tục đốt quần áo, lều trại trên tầng không còn nữa, thay vào đó là những bánh pháo dài hàng mét nổ liên tục từ Giao thừa đến sáng ngày Mồng một. Sân vận động chăng đèn rực rỡ. Nam nữ thanh niên đổ ra vui đùa, người người nắm tay nhau nhảy sạp, nhảy múa, vừa nhảy vừa hát cười nói vui như Tết. Không vui sao được, không cười sao được, đã bao năm cúi đầu làm nô lệ, bây giờ đã đổi đời, phải ngẩng cao đầu mà sống, mà làm thật nhiều than để xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.
Sau những ngày Tết là những chiến dịch thi đua ra quân đầu xuân. Mỏ Đèo Nai mở chiến dịch sản xuất than Điện Biên Phủ, phá đồi Him Lam. Mỏ Cọc sáu phất cao ngọn cờ năng suất cao. Nhiều chiến thi đua chạy 70 cây số ngày (vừa xúc than, vừa đẩy xe goòng từ gương tầng ra máng, các chuyến cộng lại là 70 cây số).
Vùng mỏ hân hoan hoàn thành kế hoạch 5 năm lần thứ nhất (1960-1965). Tết năm ấy, Bác Hồ về ăn Tết với công nhân mỏ. Cả đêm giao thừa Hòn Gai và Cẩm Phả không ngủ, ba giờ sáng đã ra xe để về Hòn Gai. Tất cả chỉ biết rằng, đi dự lễ mừng công hoàn thành kế hoạch năm năm lần thứ nhất. Sáu giờ sáng ngày mồng một Tết, Đài truyền thanh phát tin, Bác Hồ về ăn Tết với công nhân mỏ, thế là một số người không kịp đi xe từ sớm, vội vã chạy bộ hơn 30 cây số về Hòn Gai để được nhìn thấy Bác. Sân Trường cấp ba Hòn Gai hôm ấy đông kín người, từ trên lễ đài Bác dơ tay vẫy chào.
Bác khen ngợi vùng Than đã hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ kế hoạch 5 năm lần thứ nhất. Chăm lo tốt đời sống công nhân, nhà ăn Than Trụ mỏ Đèo Nai là điển hình nhà ăn 5 tốt. Bác phê phán cán bộ còn quan liêu, phải đi sâu đi sát tham gia lao động, đẩy mạnh công tác quản lý xí nghiệp để tạo ra nhiều năng suất cao hơn nữa.
Nhân dịp này Bác tặng cho công nhân mỏ lá cờ thi đua luân lưu. Hàng năm đơn vị nào xuất sắc thì được thêu tên vào. Bắt đầu từ sang năm, cứ vào dịp Tết Bác tặng cho đơn vị xuất sắc một lẵng hoa tươi. Cả rừng người vỗ tay reo mừng, hứa quyết tâm thực hiện lời Bác dạy cùng nhau thi đua để được ghi tên vào cờ thưởng luân lưu
Bây giờ đi đến Phòng truyền thống của công ty nào, mỏ nào thuộc Tập đoàn công nghiệp Than-Khoáng sản, chúng ta đều thấy có một lẵng hoa của Bác Hồ hay Bác Tôn đặt trang trọng trong tủ kính. Nhưng mấy ai biết về sự tích của nó. Có được vinh dự này là cả một chặng đường vất vả. Một tháng trước Tết cánh thi đua chạy đôn chạy đáo để nắm tình hình các đơn vị, bình chọn xem đơn vị nào xuất sắc, rồi làm báo cáo trình Bộ, trình Văn phòng Chủ tịch nước.
Ngày 30 Tết phóng viên báo chí và cán bộ thi đua túc trực ở Văn phòng Chủ tịch để nhận Lẵng hoa. Sau đó cấp tốc phi về Hòn Gai hoặc Cẩm Phả. Cái thời ấy phải đi mất 8 đến 10 tiếng đồng hồ vì phải qua 5 con phà, chưa kể phải tránh bom đạn máy bay Mỹ. Có lần 10 giờ đêm 30 Tết mới về đến nhà. Lẵng hoa được trân trọng đặt giữa Hội trường. Sáng mồng một Tết cán bộ công nhân tập trung làm lễ chào cờ, đón nhận lẵng hoa tươi của Bác Hồ. Mọi người hân hoan vui mừng đón một năm mới nhiều thắng lợi.
Những năm ấy ngày Tết thì vui nhưng ăn thì kém. Tất cả đổ ra chiến trường đánh Mỹ. Hậu phương miền Bắc sống trong chế độ bao cấp, mọi thứ đều tem phiếu. Chuyện này là râm ran nhất, chúng tôi thi nhau kể. Chuyện có thật mà cứ như tiếu lâm.
Tôi còn nhớ một lần về quê nghỉ phép, mẹ cho 5 cân gạo nếp, 2 cân đỗ xanh mang ra để Tết gói bánh chưng. Khi tầu thủy cập bến Vũng Đục, qua cổng soát vé bị một người mặc đồng phục tịch thu và nói rằng: “Đây là hàng cấm” thế là mất toi chả biết kêu ai. Cảnh tượng ấy kéo dài đến thập kỷ 80. Các mỏ được phép tự lo Tết cho công nhân. Hai ba tháng trước Tết từng đoàn xe ở Cẩm Phả, Hòn Gai kéo về các tỉnh Hải Dương, Nam Định, Thái Bình... mua su hào, bắp cải, bí ngô... rồi gạo nếp, bò, lợn về chốt lại.
Bắt đầu từ 25 Tết phân phối cho công nhân. Mổ lợn suốt ngày đêm 29, 30. Món gì cũng nhiều gấp mấy lần tem phiếu. Công nhân không có gia đình, ở tập đoàn cũng được phân một cặp, đã thế 29 Tết lại có xe của mỏ đưa về tận làng, dù ở Thanh Hóa, Nghệ An. Sáng ngày 3 Tết lại có xe về đón ra mỏ để mồng 4 phát động chiến dịch thi đua “Mừng Đảng, mừng Xuân”.
Đã qua nhiều năm rồi, những người cùng cảnh ngồi kể lại với nhau mới thấy thú vị.
