1. Cách đây tròn một thế kỷ, sau khi cuộc Chiến tranh Thếgiới lần thứ nhất kết thúc, ngày 18.6.1919, những đoàn đại biểu của các nướcthắng trận và bại trận tổ chức họp hội nghị ở Vécxây (Versailles, Pháp) nhằmxác định sự thất bại của Đức và các nước đồng minh của Đức, chia lại thị trườngthế giới cho các nước thắng trận.
Nhân sự kiện này, cùng với nhiều nhà yêu nước từ nhiều quốc gia như TrungQuốc, Triều Tiên, Ai Cập, Ấn Độ, anh Nguyễn (tên gọi tắt của Nguyễn Tất Thành)đề xuất với Phan Châu Trinh, Phan Văn Trường lúc đó đang sống ở Pháp viết bảnYêu sách của nhân dân An Nam. Với danh nghĩa của tổ chức những người yêu nướcViệt Nam, Nguyễn Ái Quốc ký tên dưới bản Yêu sách và gửi tới Hội nghị Vécxây.Đây là lần đầu tiên tên gọi Nguyễn Ái Quốc xuất hiện, có người gọi là “Nguyễn -người yêu nước”.
Tiếp nối lòng căm thù thực dân Pháp, giải phóng đồng bào từ lúc mười lămtuổi, bản Yêu sách mang chở tư tưởng yêu nước nhiệt thành và sáng suốt củaNguyễn Ái Quốc trên đường đi tìm con đường cứu nước, cứu dân. Đó là sự nâng caotư tưởng của những Tống Duy Tân, của nhà đại ái quốc Aixơlen - Thị trưởngCoóc, mà Người đã tỏ lòng vô cùng tôn kính, ngưỡng mộ, vì cái chết của họ làmcho Tổ quốc họ sống lại, lòng can đảm của họ bất diệt. Yêu sách cũng thể hiệntư tưởng cách mạng khi khẳng định tinh thần xã hội chủ nghĩa trung thực bênhvực quyền của các dân tộc bị áp bức.
Bản Yêu sách mở đầu bằng việc nói đến “Văn minh chống dã man” để đi tới“tiền đồ một thời đại công lý và chính nghĩa” nhất định phải đến với các dântộc bị lệ thuộc. Đó là một tư duy vừa khoa học, cách mạng vừa rất nhân văn. Bởivì, như Người khẳng định mọi vấn đề phải “từ lý tưởng chuyển vào hiện thực”.Thực tiễn là thước do chân lý. Vì vậy, “quyền tự quyết thiêng liêng của các dântộc phải được thừa nhận thật sự”.
Đoạn cuối của bản Yêu sách đề cập đến “trông cậy vào chính nghĩa của thếgiới”; nhấn mạnh “nước Pháp là một nước Cộng hòa, nhân dân Pháp đại biểu cho tựdo và công lý, không bao giờ từ bỏ lý tưởng cao cả của mình là tình bác ái toànthế giới. Vì thế, nghe theo tiếng gọi của những người bị áp bức, là nhân dânPháp sẽ làm tròn nhiệm vụ của mình đối với nước Pháp và đối với nhân loại”.Bằng những điều hiển nhiên, lẽ phải, cách thể hiện của bản Yêu sách là yêu cầuHội nghị xem xét về mặt pháp lý các nguyện vọng của nhân dân An Nam.
2. Nội dung chính của Yêu sách là đòi ân xá cho tất cả cáctù chính trị người bản xứ, đòi cải cách nền pháp lý ở Đông Dương bằng cách chongười bản xứ cũng được quyền hưởng những đảm bảo về mặt pháp lý như người Âuchâu, xóa bỏ hoàn toàn các tòa án đặc biệt, đòi tự do báo chí, tự do ngôn luận,tự do lập hội và hội họp, tự do cư trú nước ngoài và xuất dương, tự do học tập,thành lập các trường kỹ thuật và chuyên nghiệp, đòi thay chế độ sắc lệnh bằngchế độ đạo luật; đòi có một đoàn đại biểu thường trực của dân bản xứ, được bầuvào Nghị viện Pháp.
Sau khi trực tiếp trao bản Yêu sách cho Văn phòng Hội nghị, Nguyễn Ái Quốccòn thuê in thành 6000 tờ truyền đơn bằng tiếng Pháp với hai tiêu đề: Những yêusách của nhân dân An Nam và Quyền của các dân tộc, để gửi đến các đoàn đại biểucác nước Đồng minh dự Hội nghị, tất cả các nghị viên của Quốc hội Pháp và phânphát trong các buổi hội họp, mít tinh. Sau đó, Người còn tự tay viết bản Yêusách theo thể văn vần bằng chữ quốc ngữ với nhan đề Việt Nam yêu cầu ca gửi vềtrong nước và tiếng Hán với tiêu đề Việt Nam nhân dân thỉnh nguyện thư.
Bản Yêu sách với những nội dung ngắn gọn, cụ thể, tuy chưa đòi trực tiếpquyền độc lập dân tộc, nhưng nó đánh dấu một giai đoạn mới trong phong tràogiải phóng dân tộc, cho thấy một tư duy chính trị trong thời đại mới mà ý muốncủa nhân dân là nắm quyền tự quyết. Nguyễn Ái Quốc là người Việt Nam đầu tiênđưa vấn đề chính trị của nước mình lên “bàn nghị sự” quốc tế, đòi những quyềnlợi cơ bản, thiết thực cho dân tộc mình, phù hợp với chính nghĩa thế giới, vớithể chế Cộng hòa của nước Pháp bảo hộ luôn tự hào đi tiên phong về lý tưởng Tựdo, Bình đẳng, Bác ái.
Giá trị của bản Yêu sách còn ở tư duy về vai trò của pháp luật trong quản lýđất nước. Nguyễn Ái Quốc thẳng thắn đòi quyền lợi bình đẳng giữa người Pháp vàngười Việt Nam trên cơ sở “trăm đều phải có thần linh pháp quyền”. Trên danhnghĩa tiếng nói của nhân dân An Nam, bản Yêu sách cũng là tiếng nói của các dântộc bị áp bức, bênh vực quyền của các dân tộc, nạn nhân của những tội ác củachủ nghĩa thực dân trên thế giới.
3. Bản Yêu sách không nhận được hồi âm trực tiếp của Hộinghị, nhưng đọc bài Tâm địa thực dân của Nguyễn Ái Quốc viết trả lời bài báoGiờ phút nghiêm trọng của Đơvila (Camille Devilar) sặc mùi thực dân đăng trêntờ Courrier Colonial ngày 27.6.1919 mới thấy hết “sức nặng bom tấn” của bản Yêusách làm cho bọn thực dân hoảng sợ như thế nào.
Bài báo Giờ phút nghiêm trọng chỉ trích bản Yêu sách: “Làm sao một người dânthuộc địa có thể dùng bản yêu sách của nhân dân để công kích Chính phủ Pháp.Thật là quá quắt. Cứ theo đà này thì bọn dân thuộc địa sẽ lên ngang hàng vớingười Pháp chúng ta và sớm trở thành ông chủ của chúng ta. Không được, phải kìmgiữ chúng mãi mãi trong vòng nô lệ”.
Hoặc bài Vấn đề bản xứ của Nguyễn Ái Quốc đăng báo L’Umanité ngày 2.8.1919cho biết, báo L’Umanité đăng bản Yêu sách của nhân dân An Nam đã gây chấn độngtrong giới thực dân. Có sĩ quan cao cấp chỉ huy các tập đoàn lao công thuộcđịa, đã hạ lệnh tịch thu tất cả những bản Yêu sách.
Nguyễn Ái Quốc hiểu rằng “những lời tuyên bố tự do của các nhà chính trị tưbản thật ra chỉ là những lời đường mật để lừa bịp các dân tộc. Chủ nghĩa Uynxơnchỉ là một trò bịp lớn. Muốn được giải phóng, các dân tộc chỉ có thể trông cậyvào mình, trông cậy vào lực lượng của bản thân mình”.
Đã 100 năm trôi qua khi Nguyễn Ái Quốc gửi bản Yêu sách của nhân dân An Namđến Hội nghị Vécxây. Chúng ta đã xóa bỏ chế độ phong kiến, thực dân chuyên chế,xác lập chế độ Dân chủ Cộng hòa rồi Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam. Đấtnước độc lập, từng bước phấn đấu đem lại quyền tự do, hạnh phúc cho nhân dân.Hiến pháp năm 2013 xác lập quyền con người, quyền và nghĩa vụ công dân, khẳngđịnh “Ở nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam, các quyền con người, quyềncông dân về chính trị, dân sự, kinh tế, văn hóa, xã hội được công nhận, tôntrọng, bảo vệ, bảo đảm theo Hiến pháp và pháp luật”.
Ngày nay, quyền con người, quyền công dân đã được khẳng định trong Hiến pháp và từng bước giải quyết tốt trong thực tế. Điều đó khẳng định tư tưởng Hồ Chí Minh có giá trị trường tồn, bởi vì nó hướng tới tương lai, mãi mãi soi đường cho cuộc đấu tranh của nhân dân ta.
