Tiến trình tới bình thường hóa không phải ngẫu nhiên
Ông John McAuliff - Giám đốc Điều hành Quỹ hoà giải và phát triển Mỹ (FRD) - trong buổi toạ đàm trực tuyến quan hệ Việt Nam-Mỹ do Hội Việt - Mỹ phối hợp với Uỷ ban kỷ niệm hoà bình Việt Nam tổ chức trong tuần qua, hồi tưởng về giai đoạn trước bình thường hoá từ 1975-1995, cho biết: “Chúng tôi cũng giáo dục mọi người, từ các thế hệ trẻ hơn và thậm chí có thể là thế hệ của chính chúng tôi, rằng, những gì đã xảy ra trong 20 năm đó không phải là ngẫu nhiên”.
Lý giải thêm về điều này, giám đốc Điều hành Quỹ hoà giải và phát triển Mỹ cho hay: “Bầu không khí đã thay đổi, môi trường đã thay đổi - những điều phần nào giúp cho việc bình thường hóa diễn ra. Và tôi nghĩ điều này cũng đóng góp vào tốc độ thay đổi từ khi bình thường hoá”.
Đại sứ Nguyễn Tâm Chiến - Chủ tịch Hội Việt - Mỹ - nhận định, mối quan hệ song phương “đang ở trong trạng thái tốt hơn bao giờ hết trong suốt chiều dài quan hệ song phương”. Theo Đại sứ Việt Nam tại Mỹ từ 2001-2007, để đi tới quan hệ từ cựu thù thành đối tác được ca tụng như hiện tại, “hai bên đã vượt qua rất nhiều trở ngại và khó khăn”, nhất là trong suốt 2 thập kỷ trước khi bình thường hóa quan hệ năm 1995. Những khó khăn này gồm có cách thức giải quyết các vấn đề, những thách thức từ các cách tiếp cận khác biệt, từ nhận thức, cách nghĩ cho đến các nhu cầu thực tế.
Tại buổi tọa đàm với sự tham dự của những nhân vật trực tiếp tham gia các công việc, giải quyết các vấn đề trong giai đoạn tiền bình thường hoá quan hệ hai nước Việt Nam - Mỹ từ năm 1975-1995, ông Vũ Xuân Hồng - cựu Chủ tịch Liên hiệp các Tổ chức Hữu nghị Việt Nam - chia sẻ về quá trình làm việc với các tổ chức phi chính phủ (NGOs) đầu tiên từ Mỹ. Ông cho biết: “Chúng tôi tôn trọng nước Mỹ. Chúng tôi muốn trở thành bạn tốt. Chúng tôi tin rằng các cựu binh Mỹ trong chiến tranh Việt Nam đóng vai trò rất quan trọng ảnh hưởng tới ý kiến của công chúng cũng như nước Mỹ về bình thường hóa quan hệ. Người Việt Nam không quên quá khứ. Nhưng đó là điều đã qua. Chúng tôi sẵn rằng bỏ qua quá khứ và hướng tới tương lai”.
Kỳ vọng vào tương lai
Ông Lê Văn Bàng - Đại sứ đầu tiên của Việt Nam tại Mỹ (1995-2001), dành cả sự nghiệp trong ngành ngoại giao làm việc về quan hệ song phương Việt Nam - Mỹ, bắt đầu sự nghiệp từ năm 1973. Ông là người trực tiếp tham gia vào những hoạt động thăm dò, tiếp xúc đầu tiên của quan hệ 2 nước Việt - Mỹ, từng ra sân bay đón phái đoàn Tiến sĩ Kissinger tới Hà Nội để trao đổi về việc Mỹ sẽ dành 3,2 tỉ USD để tái thiết Việt Nam.
Điểm lại các dấu mốc trong suốt quá trình tiến tới bình thường hóa quan hệ song phương, nhà ngoại giao kỳ cựu nhớ lại thời khắc Tổng thống Mỹ Bill Clinton thông báo quyết định bãi bỏ lệnh cấm vận thương mại đối với Việt Nam ngày 3.2.1994. Ông xúc động, bởi đó là thời khắc ghi nhận thành quả của khoảng 20 năm “chúng tôi đã làm việc rất chăm chỉ để vượt qua (những trở ngại)”. Đại sứ Lê Văn Bàng cho biết: “Tôi rất hạnh phúc và cả ngạc nhiên. Tôi hy vọng rằng trong tương lai, chúng ta sẽ tiếp tục phát triển mối quan hệ song phương mang lại lợi ích cho nhân dân, cho cả hai nước”.
Chuyên gia kinh tế Phạm Chi Lan nhận định, năm 1994 - một năm trước khi bình thường hóa - là dấu mốc đáng chú ý đối với người dân Việt Nam - Mỹ, trong đó có cộng đồng doanh nghiệp hai nước. Sự kiện này tạo ra nhiều cơ hội cho phát triển quan hệ kinh doanh giữa hai nước và cho các nhà đầu tư nước ngoài vào tìm kiếm cơ hội mới ở Việt Nam. Bà cũng lưu ý, 20 năm trước khi bình thường hóa quan hệ là quãng thời gian “đầy ấn tượng và cũng đầy thách thức” cho cá nhân bà, cũng như cho cộng đồng doanh nghiệp ở Việt Nam. Theo bà Phạm Chi Lan, việc quan hệ song phương được bình thường hóa góp phần giúp tái thiết đất nước sau chiến tranh, phát triển nền kinh tế của Việt Nam cũng như giúp Việt Nam mở ra quan hệ với không chỉ Mỹ mà còn với cả thế giới theo cách bình thường.
Trong cuộc trao đổi với Lao Động về quan hệ Việt - Mỹ, Tiến sĩ Nguyễn Ngọc Trường - cố vấn trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Phát triển Quan hệ quốc tế (CSSD) nhận định, sau 25 năm, Việt Nam và Mỹ đã phát triển từ đối địch sang đối tác và “đạt đến mức độ toàn diện và ngày càng sâu sắc”. “Quan hệ Việt Nam - Mỹ đã phát triển toàn diện, ngày càng sâu rộng về chính trị, kinh tế, văn hóa - xã hội và an ninh - quốc phòng, từ đối thủ trong chiến tranh trở thành đối tác trong hòa bình và là đối tác ngày càng tin cậy của nhau. Với Mỹ và Việt Nam, phát triển mối quan hệ đối tác ngày càng tin cậy là quan trọng nhất. Đối với Việt Nam, mối quan hệ với Mỹ tạo ra động lực, cơ sở rất quan trọng để Việt Nam thực hiện đa dạng hóa quan hệ quốc tế” - ông nói.
Nói về khả năng Việt Nam và Mỹ nâng cấp quan hệ lên đối tác chiến lược, Tiến sĩ Nguyễn Ngọc Trường cho rằng, về mặt thực chất và nội dung, quan hệ song phương Việt - Mỹ đã là đối tác chiến lược, hiện tại chỉ là vấn đề về tên gọi. “Trong tương lai, hy vọng rằng Việt Nam và Mỹ sẽ nâng cấp quan hệ ngoại giao lên đối tác chiến lược” - ông nói.
